Door de bekende Nederlandse jurist van Surinaamse oorsprong, Gerard Spong, werd in december bij de herdenking van de 8 Decembermoorden de opmerking gemaakt. dat Suriname een rechtsstaat in optima forma is. Daarmee doelde hij kennelijk te zeggen dat er geen twijfel dient te bestaan over de vraag of Suriname een functionerende rechtsstaat is. Zijn conclusie trok Spong op basis van de manier waarop de Surinaamse rechterlijke macht is omgegaan met de belande 8 Decemberstrafzaak.
Naar aanleiding van deze zaak heeft voormalig minister van Justitie en Politie Jennifer van Dijk Silos in haar periode beweerd dat voortzetting van de zaak een burgeroorlog in het land zou kunnen ontketenen. Zonder daarover een waardeoordeel uit te spreken, achtte de juriste Silos het raadzaam en noodzakelijk dat de rechtszaak werd opgeschort of voor altijd afgelast, om een burgeroorlog te voorkomen.
De rechterlijke macht liet zich niet beïnvloeden door de intimidatie die uitging van de uitspraken van Van Dijk-Silos en ging door met de strafzaak. De durf van de drie vrouwen vooraan in de rechterlijke macht is internationaal geroemd. Uiteindelijk heeft de rechterlijke macht alles gedaan wat van haar verwacht mocht worden, het executeren uiteindelijk van het vonnis door haar uitgesproken is voor de uitvoerende macht waaronder de politie. En daar zou het wat kunnen gaan schorten.
Nu hebben we vernomen dat de politie huiszoeking heeft gedaan bij de veroordeelde Bouterse. Daarover is een hele heisa ontstaan over een huiszoeking die gedaan is bij twee veroordeelden. Op zich is dat een normale zaak, maar wij denken dat het te voorspellen was dat er een heisa om deze zaak zou ontstaan. Overigens is het opvallend dat de huiszoeking volgt nadat belanghebbenden er een punt van hadden gemaakt. We hebben een rechterlijke macht die al een hele tijd stappen aan het maken is geweest en steeds een zekere toets heeft doorstaan.
In de bekende rechtszaak was niet de politie van Suriname ter sprake, maar de Surinaamse rechters. Hun optreden heeft steeds een stukje erkenning en goedkeuring kunnen wegdragen. Echter kan niet hetzelfde worden gezegd van onze politie die een belangrijke rol zal moeten spelen bij de executie van strafvonnissen. We hebben eerder hier herhaaldelijk benadrukt dat onze politie niet uitblinkt qua degelijkheid en integriteit. De perceptie is dat in de Caribbean ons politiekorps tot de meest corrupte behoort. Het geeft aan dat de uitvoerende macht geen gelijke tred heeft gehouden met de rechterlijke macht. De rechterlijke macht is overigens de afgelopen periode in onze kleine samenleving ook wel onderhevig geweest aan een bepaalde kritiek uit een bepaalde hoek, namelijk dat deze zwaar gepolitiseerd zou zijn.
De rechterlijke macht heeft echter een zekere toets der kritiek doorstaan, vandaar de opmerkingen van Spong over de rechtsstaat.
Maar wat is nu een rechtsstaat. Eenvoudig gesteld is een rechtsstaat een staat waarin de grondslag van het gezag van de Staat en haar belangrijke instituten in algemeen geldende rechtsregels wordt vastgelegd, dus in wet- en regelgeving. De uitoefening van dit gezag in al zijn verschijningsvormen valt onder de heerschappij van deze regels en de rechtspraak. Dat betekent dus niets anders dat ook de machtige regeerders, het leger en de politie vallen onder de wetgeving en de uitspraken van de rechterlijke macht. Dat geldt ook voor ministers, dc’s, rechters, de president en de vicepresident.
Wanneer personen niet geloven in de rechtsstaat, dan zal men zich bijvoorbeeld onttrekken aan de uitspraken van de rechter. Het gevolg zal zijn dat men dan voortvluchtig gaat zijn nadat de uitspraak door de rechters zijn gedaan. Het gevolg van het niet geloven van de rechtsstaat kan ook zijn dat mensen zich boven de wet opstellen. Zo kan het zijn dat bepaalde burgers geweld en intimidatie toepassen, zonder het strafrecht in acht te nemen. De rechtstaat is onvolwaardig wanneer sommigen zich boven de wet mogen opstellen, zonder dat de vervolging ambtshalve optreedt.
We lezen in online-bronnen dat de rechtsstaatgedachte in Europa is ontwikkeld, maar het zou kunnen dat dit vanuit een wit-christelijk-Europees perspectief is geschreven. De gedachte van de rechtsstaat is een reactie op de eeuwenlang bestaande praktijk met absolute vorsten, wat tegen de rechtsstaatgedachte indruist. Bij de absolute monarchie is de koning de wet(gever), de rechter en de uitvoerder.
In Suriname hebben we al driekwart koningen en in de praktijk volledig in werking zijnde koningshuizen. Wat nog ontbreekt is een toekomstige hoogste executieve functie.
De bedoeling van de rechtsstaatgedachte is om willekeur te voorkomen en zijn rechtszekerheid en rechtsgelijkheid te bevorderen. In een rechtsstaat worden burgers tegen de macht van de staat beschermd door wetten. De regering is gebonden aan regels, de politie en de militairen ook evenals de dc’s en alle ambtenaren. Alleen onafhankelijke rechters kunnen bij een conflict tussen burgers onderling, of tussen burger(s) en een overheidsorgaan, oordelen en zij worden geacht de wet- en regelgeving te volgen. Een rechter kan bij overtredingen een ander besluit in de plaats van het aangevochten besluit stellen of sancties opleggen, die wettelijk geregeld zijn. Als de rechters in een staat niet onafhankelijk zijn, mag die staat geen rechtsstaat genoemd worden. Essentieel is dat niet alleen de burger, maar ook de overheid zelf gebonden is aan de eigen wetten.
Vaak worden de begrippen democratie en rechtsstaat door elkaar gebruikt, maar een democratie hoeft niet per se een rechtsstaat te zijn, en een rechtsstaat is niet per definitie een democratie. Nog vaker wordt de rechtsstaat verward met de rechtsorde. Die laatste term beschrijft het geheel van door het recht beheerste regels in een gemeenschap. Daarmee is niets gezegd over de inhoud van dat recht; ieder land heeft een rechtsorde, van welke aard dan ook. Ook een dictatuur (het tegendeel van een democratie) en een politiestaat (het tegendeel van een rechtsstaat) hebben een rechtsorde.
Een rechtsstaat is een staat waarin de overheidsmacht aan banden wordt gelegd door het recht (zoals het woord zelf reeds aanduidt). En recht is meer dan een systeem van wetten. Als een overheid of een functionaris daarvan zijn macht misbruikt, is per definitie geen sprake van een rechtsstaat, maar van een gebrek daaraan. In een rechtsstaat heerst evenwicht tussen een teveel en een tekort aan regels en kunnen wetten de inhoudelijke toets der kritiek doorstaan.
Vanwege bovenstaande, wordt tegenwoordig vaak gesproken over rechtsstatelijkheid in plaats van over ‘de rechtsstaat’. Volgens sommige staatsrechtsgeleerden is het nuttig om rechtsstatelijkheid te beschouwen als een deugd voor organisaties, als een positieve karaktertrek derhalve. Integriteit kan worden gezien als een component van rechtsstatelijkheid.
