Nadat een arrestatieteam in 2011 bruut was opgetreden tegen een onschuldige burger zei president Bouterse het volgende: “ik wil geen Gestapogedrag van de politie. Agenten die mishandelen en buitensporig geweld gebruiken, kunnen zware sancties verwachten.” Anno 2013 gaat het gebruik van politiegeweld nog altijd door. Hoeveel waarde zou gehecht moeten worden aan deze zoveelste belofte van de president aan Surinamers gedaan? Ook de belofte die het einde van de Koude Oorlog leek te geven, namelijk dat het afgelopen zou zijn met de oorlogen in de wereld, is niet uitgekomen. In de periode 1989-1998 alleen al waren er 108 gewapende conflicten in de wereld.
Waarom vechten mensen?
Conflicten roepen vragen op. Waarom vechten mensen? Waarom gaat een sociaal of politiek conflict over in een gewelddadig conflict? De wetenschapper Jabri zegt dat conflict gezien moet worden als een sociale praktijk opgenomen in het leven van alledag. Hanna Arendt zegt in haar boek “On Violence” dat conflict en geweld onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Zij geeft aan dat het hele rechtssysteem is gebaseerd op de notie van het gebruik van geweld. Evenwel kan geweld rechtmatig of onrechtmatig zijn.
Standpunten over politiegeweld
Over politiegeweld stelt Amnesty International het volgende: “het slaan van dergelijke verdachten is in vele landen zo gewoon dat zelfs de slachtoffers het niet als een vorm van marteling erkennen.” De Liga voor Mensenrechten zei onlangs het volgende: “er zijn geen bijzondere kwalificaties nodig, enkel een minimum aan empathie en een minimum aan eerbied van grondrechten, om te begrijpen dat een geesteszieke anders moet worden ‘behandeld’ dan bijvoorbeeld een gewapende gijzelnemer.” Volgens de Liga blijven slachtoffers van politiegeweld na onderzoek vaak in de kou staan en heeft de overheid niet geleerd uit een eerdere veroordeling.
Politiebondsvoorzitter in de bres
Robby Ramjiawan, bondsvoorzitter bij het KPS, geeft in een vraaggesprek met DBS aan dat de politie geen opzettelijk geweld toepast. Politieagenten die met het toepassen van overbodig geweld tegen verdachten over de schreef gaan, kunnen gestraft worden. Als na onderzoek blijkt dat een agent zich schuldig heeft gemaakt hieraan, kan strafrechtelijke of tuchtrechtelijke bestraffing volgen. De tuchtrechtelijke sanctie kan worden opgelegd door de minister of de korpschef. Deze kan volgens de bondsvoorzitter bestaan uit een waarschuwing, schriftelijke betuiging van ontevredenheid, degradatie in rang, voorwaardelijk ontslag, schorsing, ontslag of onthouding van bevordering gedurende bepaalde periode. Ramjiawan is echter niet de mening toegedaan dat de politie zich de laatste tijd schuldig heeft gemaakt aan het gebruik van excessief geweld. De politiebondsvoorzitter vindt verder dat verdachten of personen geen geweld behoren uit te lokken. Hij wijst erop dat de politie beschikt over middelen die zij kan aanwenden als het beoogde doel niet wordt bereikt. Dat gebeurt als men geen gehoor geeft aan een politiebevel, men zich onttrekt aan de aanhouding of als men geweld gebruikt tegen de politie. Bij het toepassen van geweld, gaat de politie volgens Ramjiawan uiteraard rekening moeten houden met factoren als subsidiariteit en proportionaliteit, waarbij het doel en de mate van geweld in overweging worden genomen. Ramjiawan blijft echter van mening dat de politie nooit opzettelijk geweld toepast. ‘Als dat soms gebeurt, dan moet de samenleving zich afvragen of verdachten niet een ander gedrag tentoon moeten stellen, in plaats van zich af te vragen waarom de politie geweld heeft gebruikt. De politie zal nooit zonder noodzaak geweld gebruiken. De bondsvoorzitter zegt over het recente optreden van de politie in een pension in Noord Paramaribo, dat de politie het recht heeft om op elk tijdstip en elk ogenblik ‘dit soort objecten’ te doorzoeken en vragen te stellen over de identiteit en herkomst van mensen die zich daarin bevinden. ‘De eigenaar is verplicht dat schriftelijk aan te tonen met paspoortnummer en al’, aldus de politiebondsvoorzitter.
Voorbeelden zinloos excessief politiegeweld in Suriname
Ongeacht hetgeen de politiebondsvoorzitter aangeeft, een greep uit het recente verleden geeft ons het volgend beeld van excessief politiegeweld met dodelijke afloop. In 2005 werd te Kwatta een 5-jarig meisje gedood door een ‘verdwaalde’ politiekogel, die kennelijk bedoeld was twee kemphanen uit elkaar te halen. In 2006 werd de kapper Witesh Dewnarain in de zaak van zijn baas doodgeschoten door een politieagent. In 2008 werd Arno Pinas door 3 politieagenten in een manjaboom doodgeschoten. In 2012 werd Gerrit Gravenberch van achteren neergeschoten om een verkeersovertreding. En zo zijn er meerdere gevallen die opgetekend kunnen worden.
Het Politiehandvest
In het Politiehandvest wordt aangegeven dat de politie geweld mag gebruiken ter verdediging van zichzelf en anderen tegen gewelddadige lichamelijke aanval. Voorts om groepen uiteen te drijven of verzet te breken, ontvluchte veroordeelden aan te houden of personen die van een ernstig misdrijf worden verdacht aan te houden. Een verdachte is volgens het Politiehandvest iemand te wiens aanzien uit feiten en omstandigheden een redelijk vermoeden van schuld aan een strafbaar feit bestaat.
Voorts wordt bij de toetsing van rechtmatig politiegeweld in ogenschouw genomen de beginselen van proportionaliteit (is het toepassen van het geweld het juiste middel in verhouding met de misdaad ) en subsidiariteit (kon er in plaats van op het hoofd op de benen worden geslagen/geschoten). Ook dient er een onderscheid te worden gemaakt tussen controle en opsporingstaak, tussen aanpak van gewone criminaliteit en georganiseerde criminaliteit en tussen het optreden van de gewone politie en het optreden van het Arrestatieteam.
Concluderend kan gesteld worden dat de belofte van de president dat politieagenten bij het over de schreef gaan zwaar gestraft zouden worden, niet is ingelost en het nog veel voeten in de aarde zal kosten eer het gebruik van geweld door het KPS daadwerkelijk voldoet aan de gestelde eisen casi quo wettelijke regels en normen. Wellicht is het aan te bevelen dat politieagenten een opleiding in grondrechten doorlopen waarbij hen duidelijkere gedragscodes worden aangeleerd met daaraan gekoppeld een cursus ‘gedoseerd geweld toepassen’. Onder andere de Nederlandse Politiegeweldonderzoeker Jaap Timmer zou een aanwinst kunnen zijn voor de politieopleidingen van het KPS.
Muireall Ross
