Staatsgrepen zijn een symptoom – en niet de oorzaak – van politiek disfunctioneren
Door Comfort Ero en Murithi Mutiga
Tegenwoordig rijst er een vraag wanneer Afrikaanse functionarissen samenkomen om het bestuur te bespreken: welke president zal als volgende door zijn leger worden afgezet? In de eerste twee decennia van deze eeuw vonden er dertien succesvolle staatsgrepen plaats in Afrika. Maar van augustus 2020 tot november 2023 werden zeven Afrikaanse leiders door hun eigen legers omvergeworpen. Hoewel deze militaire overnames tot nu toe voornamelijk hebben plaatsgevonden in een gordel van instabiliteit die zich uitstrekt van Niger tot Soedan, is het risico op bredere besmetting reëel. In toch al fragiele staten hebben staatsgrepen de neiging de economische en politieke vooruitgang ongedaan te maken, waardoor het indammen van de opkomst ervan wellicht de meest urgente taak voor Afrika in het komende decennium kan zijn.
Om dit te kunnen doen moeten zowel Afrikaanse beleidsmakers als analisten buiten het continent echter een beter inzicht krijgen in de gedeelde dynamiek die aan deze staatsgrepen ten grondslag ligt. In zekere zin was elke recente staatsgreep anders, gedreven door lokale problemen. Sommige daarvan zijn ontstaan als reactie op het onvermogen van de regering om de islamistische militanten onder controle te houden. In Mali bijvoorbeeld, vóór de afzetting van president Ibrahim Boubacar Keita in 2020, hadden jaren van islamistisch geweld – en een mislukte militaire interventie onder leiding van Frankrijk om de gevechten aan te pakken – het publieke vertrouwen in zijn regering ondermijnd en een opening geboden voor het leger. . Ongecontroleerd islamistisch geweld maakte ook de weg vrij voor de staatsgreep van Burkina Faso in 2022.
Maar bij de staatsgrepen in Guinee en Gabon in respectievelijk 2021 en 2023 speelde islamistische strijdbaarheid geen rol. In Guinee, dat tientallen jaren onder grillige dictators had geleden, leidden de pogingen van een gekozen president om levenslang aan de macht te blijven tot een militaire interventie. In Gabon vormden schaamteloos vervalste verkiezingen door een verzwakte oude heerser de aanzet tot verandering. In Tsjaad maakten militaire leiders in 2021 gebruik van de kans die werd geboden door de plotselinge dood van de lang regerende president om zijn zoon tot hoofd van een militaire raad te benoemen – en lieten vervolgens hun belofte om de tijd dat de raad aan de macht was te beperken, overboord. Datzelfde jaar probeerden militaire leiders in Soedan hun macht te consolideren, ondanks een groeiende populaire protestbeweging. De staatsgreep van eind juli 2023 in Niger lijkt intussen het gevolg te zijn van een interne machtsstrijd tussen de president en een militaire chef.
Het feit dat zoveel verschillende problemen op dezelfde manier zijn geëindigd, suggereert echter dat het idee van het lanceren van een staatsgreep om welke problemen dan ook op te lossen inderdaad verankerd zou kunnen raken. En hoewel elke staatsgreep werd geïnspireerd door de lokale dynamiek, treft de ontevredenheid over de regeringsautoriteiten een groot deel van Afrika.
Economische problemen zijn de belangrijkste oorzaak van volksfrustratie. Uit een jaarlijks onderzoek van Afrobarometer, een in Ghana gevestigde onderzoeksgroep die de houding van de bevolking over het hele continent beoordeelt, bleek in 2022 dat burgers van bijna elke Afrikaanse staat, inclusief inwoners van relatief stabiele Oost-Afrikaanse en Zuid-Afrikaanse landen, geloofden dat hun land op weg was naar een nieuwe trend. de verkeerde richting.
In de afgelopen jaren werden staatsgrepen in Afrika door de bevolking vaak negatief beoordeeld. Ze werden gezien als hebzuchtige pogingen van mannen in uniform om staatsmiddelen in het nauw te drijven. Maar vandaag de dag lijken militaire machtsovernames, vooral in de Sahel, steun van het volk te genieten. In 2022 bleek uit onderzoek van het VN-Ontwikkelingsprogramma dat acht op de tien Malinezen de militaire junta van hun land steunden, hoewel uit hetzelfde onderzoek bleek dat recente staatsgrepen de neiging hebben om de meeste steun te krijgen kort nadat ze hebben plaatsgevonden, maar vervolgens in populariteit afnemen.
Deze verschuiving in de publieke opinie lijkt alarmerend, wat erop wijst dat Afrikaanse burgers gedesillusioneerd raken in de democratie of steeds meer geloven dat autoritair bestuur de enige oplossing is voor de problemen van hun land. Multinationale instellingen treden hard op tegen door de junta geleide landen. De Afrikaanse Unie (AU) heeft het lidmaatschap opgeschort van landen die staatsgrepen ondergaan, West-Afrikaanse landen hebben zware sancties opgelegd en Europese donoren snijden de steun in.
Economische problemen zijn de belangrijkste oorzaak van volksfrustratie.
Deze nultolerantieaanpak miskent echter de wortels van de nieuwe onrust in Afrika en dreigt een continent dat al zwaar is getroffen door mondiale schokken zoals klimaatverandering en COVID-19 nog verder te verarmen. Uit uitgebreide onderzoeken blijkt zelfs dat Afrikaanse burgers, zelfs degenen die in landen wonen waar onlangs staatsgrepen hebben plaatsgevonden, nog steeds vertrouwen hebben in de democratie. Ze zijn wanhopig op zoek naar regimes die pretenderen democratisch te zijn, maar er vaak niet in slagen de meest fundamentele beloften van de democratie waar te maken.
Geconfronteerd met door klimaatverandering veroorzaakte catastrofes, staatsschuldencrises en stijgende inflatie hebben de bevolkingen in veel Afrikaanse landen niettemin de energie verzameld om te protesteren tegen democratische hervormingen. Maar de afgelopen twintig jaar hebben leiders in ruim een kwart van de Afrikaanse landen de constitutionele termijnlimieten aangepast of terzijde geschoven om hun eigen macht te consolideren.
Voor veel Afrikaanse burgers kan een militaire machtsovername lijken op een welkome doorbraak in een ontmoedigende status quo; elke verandering, zelfs een staatsgreep, snijdt op zijn minst een venster in een overigens lange tunnel van falen en repressie van de elite.
Staatsgrepen verergeren de problemen van landen alleen maar. Maar leiders die hopen hun opkomst een halt toe te roepen, moeten de diepere context erkennen waarin zij opkomen. Als ze dat doen, zullen ze inzien dat een heel andere aanpak nodig is. Buitenlandse regeringen en instellingen zoals de AU zullen in eerste instantie wellicht tijdelijk moeten samenwerken met enkele leiders van de staatsgreep om hen aan te moedigen een meer democratisch pad te bewandelen. Belangrijker nog is dat westerse actoren hun gebruikelijke benadering van het continent moeten veranderen, en moeten afstappen van veiligheidshulp en militaire actie, naar het steunen van bestuurshervormingen en het stimuleren van het soort economische steun dat de kansen van gewone gezinnen op het veiligstellen van een stabiel levensonderhoud vergroot.
HEER VERWACHTINGEN
Er zijn maar weinig regio’s die zo zwaar zijn getroffen als Afrika door recente mondiale schokken, en de leiders op het continent zijn er vaak niet in geslaagd de schade aan te pakken. De klimaatverandering heeft geleid tot honger in delen van de oostelijke Hoorn van Afrika, tot ongekende overstromingen in Libië en Zuid-Soedan, en tot dodelijke stormen in zuidelijk Afrika. De Russische invasie van Oekraïne in 2022 verminderde de graanexport naar Afrika, waardoor de voedselprijzen stegen, net zoals veel landen probeerden een pad uit te stippelen naar het herstel van economieën die getroffen waren door COVID-19. De afgelopen jaren is China de grootste kredietverstrekker van Afrika geworden. Maar de leningen aan Afrika zijn de laatste tijd enorm gedaald, van een piek van 28 miljard dollar in 2016 naar iets minder dan 1 miljard dollar in 2022. En de stijging van de Amerikaanse rente heeft de kapitaalvlucht uit belangrijke Afrikaanse economieën teweeggebracht, omdat beleggers betere rendementen in eigen land verwachten.
Gemiddeld bedroeg de inflatie op het continent in de zomer van 2023 16 procent, veel hoger dan het mondiale gemiddelde van zeven procent. In Nigeria en Ethiopië, de twee meest bevolkte landen van Afrika, bedraagt de inflatie de grens van 25 procent; Vanaf september 2023 was Nigeria getuige geweest van tien maanden van opeenvolgende stijgingen van de inflatie. Afrikaanse landen zijn ook afhankelijk van olie uit het Midden-Oosten, en als de nieuwe oorlog tussen Israël en Hamas zich uitbreidt, zou dat de toch al scherpe energieprijzen kunnen doen stijgen.
Dit sombere beeld markeert een kentering ten opzichte van het relatieve optimisme dat het begin van de 21e eeuw op het continent kenmerkte. Tijdens de Koude Oorlog maakten zowel Moskou als Washington van Afrika een slagveld bij volmacht, waardoor de politiek werd vervormd en oorlogen werden aangewakkerd. Economisch gezien ontvingen veel Afrikaanse landen echter ook genereuze steun van westerse regeringen en door het Westen gedomineerde internationale instellingen, in ruil voor het niet in de armen van Moskou lopen. Anderen kregen steun uit Moskou.
Weinig regio’s zijn zo zwaar getroffen als Afrika door recente mondiale schokken.
Toen de Koude Oorlog eindigde, werd een groot deel van Afrika in een decennium van politieke en economische onzekerheid gestort. Terwijl de democratie zich in Oost-Europa verspreidde, werden ook enkele Afrikaanse autoritaire heersers uit hun ambt verdreven; Ondertussen namen de economische problemen in Afrika toe naarmate de landen op het noordelijk halfrond hun financiële steun bezuinigden.
Veel Afrikaanse landen zochten leningen bij internationale financiële instellingen zoals de Wereldbank en het Internationale Monetaire Fonds (IMF). Als voorwaarde voor deze leningen eisten de kredietverstrekkers dat de Afrikaanse regeringen pijnlijke markthervormingen doorvoerden.
Deze hervormingen waren controversieel. Maar na 2000 begonnen sommigen dividenden op te leveren. De eerste jaren van de eeuw brachten in veel delen van het continent een enorme groei met zich mee: gemiddeld was het reële bbp van de Afrikaanse landen in de jaren negentig met 2,5 procent gegroeid, maar tussen 2000 en 2010 steeg die groei naar 5,0 procent.
Weinig regio’s zijn zo zwaar getroffen als Afrika door recente mondiale schokken.
Toen de Koude Oorlog eindigde, werd een groot deel van Afrika in een decennium van politieke en economische onzekerheid gestort. Terwijl de democratie zich in Oost-Europa verspreidde, werden ook enkele Afrikaanse autoritaire heersers uit hun ambt verdreven; Ondertussen namen de economische problemen in Afrika toe naarmate de landen op het noordelijk halfrond hun financiële steun bezuinigden.
Veel Afrikaanse landen zochten leningen bij internationale financiële instellingen zoals de Wereldbank en het Internationale Monetaire Fonds (IMF). Als voorwaarde voor deze leningen eisten de kredietverstrekkers dat de Afrikaanse regeringen pijnlijke markthervormingen doorvoerden.
Deze hervormingen waren controversieel. Maar na 2000 begonnen sommigen dividenden op te leveren. De eerste jaren van de eeuw brachten in veel delen van het continent een enorme groei met zich mee: gemiddeld was het reële bbp van de Afrikaanse landen in de jaren negentig met 2,5 procent gegroeid, maar tussen 2000 en 2010 steeg die groei naar 5,0 procent.
Ook de politieke stabiliteit verdiepte zich. In veel landen werden verkiezingen een routine.
De oprichting van de AU in 2002 symboliseerde de golf van vertrouwen op het continent. De voorganger van de AU, de Organisatie voor Afrikaanse Eenheid, opgericht in 1963, werd decennialang als tandeloos beschouwd; het negeerde de misstanden en verschrikkingen van autocraten, zoals de Rwandese genocide van 1994. Vóór zijn eigen autoritaire wending noemde de Oegandese president Yoweri Museveni de OAE de ‘vakbond voor dictators’ ter wereld. Toen een groep jonge, ambitieuze Afrikaanse leiders de OAE ging vervangen, besloten ze dat het tijd was om de lidstaten aan een hoger niveau te houden. De nieuwe AU heeft zich gecommitteerd aan ‘niet-onverschilligheid’ ten aanzien van mensenrechtenschendingen, en wijkt af van de staatsgerichte focus van de OAU op ‘niet-inmenging’. De leiding benadrukte ook de noodzaak om ongrondwettelijke regeringswisselingen te verbieden.
Al vroeg gebruikten pan-Afrikaanse leiders zoals de Zuid-Afrikaanse president Thabo Mbeki en de Nigeriaanse president Olusegun Obasanjo het nieuwe orgaan om effectieve initiatieven zoals het African Peer Review Mechanism te verdedigen, een programma waarin Afrikaanse regeringen elkaar periodiek beoordelen om hun prestaties op het gebied van de economie te meten. goed bestuur, transparantie, democratie en politieke verantwoording.
VERBORGEN WONDEN
Achter de schermen bleven er echter kwetsbaarheden bestaan. Veel Afrikaanse landen kampten nog steeds met een groot tekort aan democratisch bestuur. Het eerste decennium van deze eeuw was een periode waarin de westerse overheersing grotendeels onbetwist bleef, en de autoriteiten in Afrika moesten oppassen dat ze niet in botsing kwamen met machtige westerse actoren. Sommige landen hebben serieuze stappen gezet in de richting van democratische consolidatie. Maar in andere landen cultiveerden sterke mannen een performatieve democratisering, waarbij ze de schijn van een meerpartijenpolitiek inluidden om westerse hoofdsteden aan te spreken.
Maar al te vaak, zelfs in landen waar verkiezingen werden gehouden, probeerden de gevestigde exploitanten het speelveld in hun voordeel te kantelen. Ze beperkten het vermogen van oppositiepartijen om steun te mobiliseren, onderdrukten vaak het maatschappelijk middenveld en beknotten de persvrijheid. Meerdere landen – waaronder de Centraal-Afrikaanse Republiek, Equatoriaal-Guinea en Zimbabwe – kwamen terecht onder een ‘electoraal autoritarisme’, een soort regime waarin presidenten verkiezingen vaststellen en de grondwet wijzigen, zodat ze langer kunnen dienen dan hun mandaat.
Op te veel plaatsen werd stemmen gezien als een zinloos ritueel. En veel regeringen op het continent deelden niet breed de voordelen van de economische groei in de jaren van hoogconjunctuur. Sommige presidenten sloten overeenkomsten met machtige elites en verleenden hen toegang tot vrijgevigheid van de staat, in ruil voor het niet ter discussie stellen van hun greep op de macht. Het verlenen van diensten aan het bredere publiek werd als een lage prioriteit gezien.
Afrikaanse leiders voelen niet langer een acute behoefte om te buigen voor de westerse eisen die zij democratiseren.
Deze fragiele maar nog steeds optimistische vooruitzichten begonnen pas echt te eroderen toen de mondiale economische crisis van 2008 de grondstoffenprijzen deed kelderen, waardoor een essentiële bron van inkomsten voor veel Afrikaanse regeringen werd weggesneden. In 2011 vielen troepen onder leiding van de NAVO Libië binnen om een resolutie van de VN-Veiligheidsraad af te dwingen. Dit was een cataclysmische ontwikkeling voor West-Afrika. Door de interventie kwamen er stromen geavanceerd wapentuig vrij vanuit de Libische wapenopslagplaatsen naar de Sahel, waardoor een assortiment van niet-statelijke gewapende groepen macht kreeg, het machtsevenwicht ten opzichte van de slecht uitgeruste en slecht gemotiveerde staatsveiligheidstroepen verschoof en het geweld aanwakkerde in een uitgestrekt gebied, van Mauritanië tot Tsjaad.
De prijs voor burgers was kolossaal. Hoewel veel van de landen die in het kruisvuur terechtkwamen nooit rijk waren geweest, hadden de burgers op het platteland in relatieve normaliteit en vrede geleefd. Tegenwoordig zijn veel plattelandsgemeenschappen in de centrale Sahel geteisterd door conflicten. Ruim tien procent van de inwoners van Burkina Faso is uit hun huizen verdreven. Het mislukken van een reeks door Frankrijk geleide militaire interventies, die in 2012 begon, om de opkomst van de strijdbaarheid te keren, zorgde voor nog meer burgerslachtoffers. Deze Franse tegenslagen wakkerden ook een diepe wrok aan over de vermeende arrogantie van de regeringen in Parijs, die nog steeds de leiding proberen te nemen in hun voormalige koloniën, en veroorzaakten een sterke golf van nationalisme in een groot deel van West-Afrika.
Zelfs in de nasleep van deze ontwrichtingen leken sommige Afrikaanse landen nog steeds op het punt te staan een meer representatief bestuur in te richten. Drie decennia lang werd Ethiopië geleid door dezelfde ijzersterke politieke coalitie. Maar in 2018 kwam Abiy Ahmed, een relatief onbekende figuur, aan de macht na een golf van protesten. Hij liet politieke gevangenen snel vrij en kondigde een reeks ingrijpende politieke hervormingen aan; zijn vredesakkoord met buurland Eritrea leverde hem in 2019 de Nobelprijs voor de Vrede op. Datzelfde jaar slaagde een inspirerende protestbeweging – met vrouwen in prominente rollen – er in Soedan in om de autocraat Omar al-Bashir een onwaardig pensioen in de gevangenis te bezorgen.
Maar al snel ontspoorden deze twee transities. In 2021 raakten de Ethiopische regering en geallieerde troepen uit buurland Eritrea verwikkeld in een burgeroorlog met het Tigray People’s Liberation Front, dat voorheen leiding had gegeven aan de coalitie die Ethiopië regeerde. De generaals die Bashir in Soedan vervingen, die graag onbetwiste toegang tot staatsmiddelen wilden genieten, stuurden hun land zijn eigen buitengewoon zinloze burgeroorlog in.
Het unipolaire moment lijkt voorbij, en de opkomst van nieuwe machten die belangen in Afrika nastreven – China het meest prominent onder hen, maar ook Rusland en middenmachten als Brazilië, India, Turkije en de Golfmonarchieën – geeft Afrikaanse leiders meer keuzemogelijkheden. partners. Ze voelen niet langer een acute behoefte om te buigen voor de westerse eisen die ze democratiseren. Sommige van deze middenmachten voeden nieuwe conflicten door wapens te leveren aan favoriete leiders en facties in gebieden waar zij commerciële en geostrategische belangen hebben. Alleen al de gevechten in Soedan hebben duizenden mensen het leven gekost, zeven miljoen anderen ontheemd en 19 miljoen studenten van school gestuurd. De recente burgeroorlog in Ethiopië heeft honderdduizenden doden geëist.
BITTERE PILLEN
Het is niet verwonderlijk dat veel recente staatsgrepen werden gevolgd door feestvieringen op straat. Maar de vooruitzichten voor Afrika zijn niet aanhoudend somber. Een aantal landen in Oost-Afrika en zuidelijk Afrika zijn aan het schrikbeeld van staatsgrepen ontsnapt en blijven op weg naar democratische consolidatie.
In 2007 ontaardden claims van verkiezingsfraude na de presidentsverkiezingen in Kenia in etnisch geweld, waarbij meer dan 1.000 mensen omkwamen en tot 600.000 mensen op de vlucht sloegen. In 2017 werd er echter heel anders gereageerd op beschuldigingen van verkiezingsfraude: het Keniaanse Hooggerechtshof vernietigde de overwinningsverklaring van president Uhuru Kenyatta en gaf opdracht tot nieuwe verkiezingen. Het was de eerste keer dat een hoogste rechtbank in Afrika ooit had aangedrongen op een herhaling van betwiste verkiezingen, en de Keniaanse kandidaten en functionarissen respecteerden het besluit.
Afrikaanse leiders voelen niet langer een acute behoefte om te buigen voor de westerse eisen die zij democratiseren.
Deze fragiele maar nog steeds optimistische vooruitzichten begonnen pas echt te eroderen toen de mondiale economische crisis van 2008 de grondstoffenprijzen deed kelderen, waardoor een essentiële bron van inkomsten voor veel Afrikaanse regeringen werd weggesneden. In 2011 vielen troepen onder leiding van de NAVO Libië binnen om een resolutie van de VN-Veiligheidsraad af te dwingen. Dit was een cataclysmische ontwikkeling voor West-Afrika. Door de interventie kwamen er stromen geavanceerd wapentuig vrij vanuit de Libische wapenopslagplaatsen naar de Sahel, waardoor een assortiment van niet-statelijke gewapende groepen macht kreeg, het machtsevenwicht ten opzichte van de slecht uitgeruste en slecht gemotiveerde staatsveiligheidstroepen verschoof en het geweld aanwakkerde in een uitgestrekt gebied, van Mauritanië tot Tsjaad.
De prijs voor burgers was kolossaal. Hoewel veel van de landen die in het kruisvuur terechtkwamen nooit rijk waren geweest, hadden de burgers op het platteland in relatieve normaliteit en vrede geleefd. Tegenwoordig zijn veel plattelandsgemeenschappen in de centrale Sahel geteisterd door conflicten. Ruim tien procent van de inwoners van Burkina Faso is uit hun huizen verdreven. Het mislukken van een reeks door Frankrijk geleide militaire interventies, die in 2012 begon, om de opkomst van de strijdbaarheid te keren, zorgde voor nog meer burgerslachtoffers. Deze Franse tegenslagen wakkerden ook een diepe wrok aan over de vermeende arrogantie van de regeringen in Parijs, die nog steeds de leiding proberen te nemen in hun voormalige koloniën, en veroorzaakten een sterke golf van nationalisme in een groot deel van West-Afrika.
Zelfs in de nasleep van deze ontwrichtingen leken sommige Afrikaanse landen nog steeds op het punt te staan een meer representatief bestuur in te richten. Drie decennia lang werd Ethiopië geleid door dezelfde ijzersterke politieke coalitie. Maar in 2018 kwam Abiy Ahmed, een relatief onbekende figuur, aan de macht na een golf van protesten. Hij liet politieke gevangenen snel vrij en kondigde een reeks ingrijpende politieke hervormingen aan; zijn vredesakkoord met buurland Eritrea leverde hem in 2019 de Nobelprijs voor de Vrede op. Datzelfde jaar slaagde een inspirerende protestbeweging – met vrouwen in prominente rollen – er in Soedan in om de autocraat Omar al-Bashir een onwaardig pensioen in de gevangenis te bezorgen.
Maar al snel ontspoorden deze twee transities. In 2021 raakten de Ethiopische regering en geallieerde troepen uit buurland Eritrea verwikkeld in een burgeroorlog met het Tigray People’s Liberation Front, dat voorheen leiding had gegeven aan de coalitie die Ethiopië regeerde. De generaals die Bashir in Soedan vervingen, die graag onbetwiste toegang tot staatsmiddelen wilden genieten, stuurden hun land zijn eigen buitengewoon zinloze burgeroorlog in.
Het unipolaire moment lijkt voorbij, en de opkomst van nieuwe machten die belangen in Afrika nastreven – China het meest prominent onder hen, maar ook Rusland en middenmachten als Brazilië, India, Turkije en de Golfmonarchieën – geeft Afrikaanse leiders meer keuzemogelijkheden. partners. Ze voelen niet langer een acute behoefte om te buigen voor de westerse eisen die ze democratiseren. Sommige van deze middenmachten voeden nieuwe conflicten door wapens te leveren aan favoriete leiders en facties in gebieden waar zij commerciële en geostrategische belangen hebben. Alleen al de gevechten in Soedan hebben duizenden mensen het leven gekost, zeven miljoen anderen ontheemd en 19 miljoen studenten van school gestuurd. De recente burgeroorlog in Ethiopië heeft honderdduizenden doden geëist.
BITTERE PILLEN
Het is niet verwonderlijk dat veel recente staatsgrepen werden gevolgd door feestvieringen op straat. Maar de vooruitzichten voor Afrika zijn niet aanhoudend somber. Een aantal landen in Oost-Afrika en zuidelijk Afrika zijn aan het schrikbeeld van staatsgrepen ontsnapt en blijven op weg naar democratische consolidatie.
De Verenigde Staten moeten Afrikaanse landen helpen een economische ineenstorting te voorkomen.
De staatsschuldenlast van Afrikaanse landen is niet louter een boekhoudkundig probleem. Schuldbetalingen verarmen miljoenen en bedreigen de veiligheid en het democratisch bestuur. Uit een groot onderzoek van de Wereldbank blijkt dat nadat een land zijn staatsschuld niet meer kan afbetalen, de kindersterfte met 13 procent stijgt en de armoede met 30 procent stijgt, en jarenlang hoog blijft.
Rijkere landen hebben stappen voorgesteld om deze economische problemen te helpen verlichten. Maar de opvolging verliep traag. De EU-staten hebben bijvoorbeeld beloofd hun toegewezen bijzondere trekkingsrechten – een troef die door het IMF is gecreëerd om de nationale reserves van de lidstaten te vergroten – te hergebruiken aan lage-inkomenslanden om hen te helpen herstellen van de pandemie. Volgens de Afrikaanse leiders komt deze hulp echter te traag op gang.
In een tijdperk van rusteloze geopolitieke concurrentie waarin grote mogendheden strijden om invloed in Afrika, zouden de Verenigde Staten vrienden kunnen winnen door Afrikaanse landen te helpen een economische ineenstorting te ontwijken. In een veelbelovende stap sloot de Amerikaanse minister van Financiën, Janet Yellen, zich in juni 2023 aan bij een topconferentie georganiseerd door de Franse president Emmanuel Macron om oplossingen te beoordelen voor de schuldencrisis die een groot deel van de ontwikkelingslanden teistert. Maar Washington zou veel meer moeten doen. Het kan er bij het IMF op aandringen de terugbetalingstermijnen van kredietnemers te verlengen en meer concessionele financiering aan armere landen aan te bieden. Dergelijke stappen zouden China ertoe kunnen aanzetten om goodwill te zoeken door concretere stappen te ondernemen om de schuldenlast van Afrikaanse landen te helpen aanpakken.
DE BLOEI VAN DE JEUGD
Een laatste sleutel tot het verbeteren van de veiligheid en het levensonderhoud van Afrika is het loslaten van een op veiligheid gebaseerde aanpak. Na 11 september hebben westerse regeringen energie en financiering die voorheen gericht waren op het verlichten van de armoede naar de veiligheidssector verlegd, waardoor miljarden dollars werden gesluisd naar de opbouw van de capaciteit van de Afrikaanse strijdkrachten. De perceptie dat militaire acties in Afrika – van staatsgrepen tot gewapende jihadistische opstanden – met een militair antwoord moesten worden beantwoord, raakte diepgeworteld. Maar deze aanpak heeft schamele rendementen opgeleverd. Veiligheidsoperaties blijven van cruciaal belang bij het terugdringen van de strijdbaarheid. Deze moeten echter gepaard gaan met krachtige politieke inspanningen om in contact te komen met groepen die bereid zouden kunnen zijn geweld af te zweren in ruil voor prikkels zoals uitnodigingen om zich aan te sluiten bij de formele veiligheidsdiensten van hun land of lokale bestuursstructuren.
Het aanpakken van de diepere sociaal-economische omstandigheden die militanten uitbuiten om ontevreden jongeren te rekruteren, kan de autoriteiten helpen het tij tegen de jihadisten te keren. Het voorbeeld van Ivoorkust is de moeite waard om na te volgen: de afgelopen tien jaar heeft het land een alomvattend economisch ontwikkelingsprogramma geïmplementeerd dat leerlingplaatsen en kredietfaciliteiten voor jongeren in de noordelijke regio omvat. Vergeleken met veel van zijn buurlanden is Ivoorkust echter relatief welvarend. Armere landen zullen externe steun nodig hebben om dergelijke initiatieven op gang te brengen, onder meer van internationale financiële instellingen en westerse regeringen.
Beslissers in de westerse hoofdsteden, die toch al met binnenlandse problemen kampen, zijn misschien terughoudend in het proberen de belastingbetalers het idee te verkopen om meer geld naar het buitenland te sturen. Maar het helpen van Afrika in deze periode van strijd is misschien gemakkelijker in te schatten dan veel westerse leiders denken: voor ontwikkelde landen is investeren in Afrika een daad van verlicht eigenbelang.
Werken met Afrikaanse leiders om overvloedige kansen te creëren voor jonge mensen om te gedijen en goed onderwijs te ontvangen, zal tot ver buiten Afrika voordelen opleveren. Het is inderdaad een noodzakelijke opgave. Als de bevolkingstrends zich voortzetten, zullen in 2050 vier op de tien mensen tussen de 15 en 24 jaar wereldwijd Afrikaans zijn. Wanneer de rest van de wereld vergrijst, zullen jonge Afrikanen een steeds groter deel van de beroepsbevolking van de toekomst gaan uitmaken. Als de wereldeconomie dynamisch wil blijven, moeten Afrikanen over de vaardigheden en middelen beschikken om die dynamiek aan te sturen.
Tijdens een recente bijeenkomst van de AU stelde een van haar functionarissen een provocerende vraag aan collega-leiders: in hoeveel landen op het continent zouden zij volksfeesten meemaken als hun burgers wakker zouden worden en zouden ontdekken dat de regering omvergeworpen was? Het seizoen van staatsgrepen in Afrika is misschien nog niet voorbij. Maar de langetermijnoplossing om de strijd op het continent te verzachten ligt in het doen van de investeringen die nodig zijn om het bestuur te verbeteren en sterkere staten op te bouwen. Dit is zwaar en pijnlijk werk. Het aanmoedigen van goed bestuur is veel lastiger dan het lanceren van opzichtige militaire interventies. Maar het is toch noodzakelijk. Degenen die vrede en veiligheid in Afrika willen bevorderen, hebben geen andere keuze dan dit te doen
OVER DE AUTEURS:
COMFORT ERO is president en CEO van de International Crisis Group.
MURITHI MUTIGA is directeur van het Afrikaprogramma bij de International Crisis Group.
(foreignaffairs.com)
