We hadden het niet ingeschat maar de veroordeelden in het 8 Decemberstrafproces zullen toch een gratieverzoek indienen bij de president van de Republiek Suriname. Van de personen naast de hoofdveroordeelde hadden we het eerder verwacht, maar niet van de hoofdveroordeelde. Zijn positie is nu eenmaal verweven met de politiek, maar daarop komen we straks terug. Het is namelijk zo. dat de legitimiteit van het presidentschap steeds in twijfel wordt getrokken door de NDP.
Een gratieverzoek betekent een erkenning van de discretionaire bevoegdheden van de president en dat staat haaks op de opvattingen van de NDP en haar partijvoorzitter. In een interview aan de Nederlandse pers heeft de Surinaamse president, die uiteindelijk bevoegd zal zijn over de gratie te oordelen, eigenlijk tegenstrijdige verklaringen afgegeven. Eerst heeft hij aangegeven dat bij de beoordeling van een gratieverzoek met alle belangen rekening moet worden gehouden, ook met die van de verdachten. Al gauw denken we dan aan leeftijd en gezondheid van verdachten en het tijdsverloop waarin verdachten vaak al een soort straf aan het ondergaan zijn. Aan de andere kant heeft onze president zich tijdens het interview bijna woorden in de mond laten leggen. Terecht heeft hij gezegd dat het aan het OM is om het vonnis te executeren, maar de vraag is dan hoe afhankelijk het OM is van de regering en dan kijken we vooral naar de relatie tussen de PG en de minister van JusPol.
Terecht zegt de president ook dat hij zich ook zal leiden door een advies van het Hof van Justitie, dat is hetzelfde Hof dat het vonnis van de lagere rechter heeft bevestigd. De president gaf aan dat een besluit op een gratieverzoek niet lang op zich zal laten wachten. En dat hij bij zijn beoordeling ook rekening zal moeten houden met de motivatie van het vonnis door de rechter wat niet gewoon terzijde kan worden gelegd. Wat is nu een gratieverzoek en wat kan de inhoud ervan zijn?
De president heeft het recht van gratie van straffen door rechterlijk vonnis opgelegd. Zo staat het in artikel 109 van de Grondwet. Er wordt verder bepaald dat de president het recht van gratie uitoefent na het advies te hebben ingewonnen van de rechter, die het vonnis heeft gewezen. Dat is in deze dus het Hof van Justitie.
Een gratieverzoek kan inhouden aan de ene uiterste een verzoek tot volledige kwijtschelding (pardon) van de opgelegde gevangenisstraf. Het kan ook inhouden een gedeeltelijke kwijtschelding. Maar het kan ook inhouden een tenuitvoerlegging van het vonnis onder bepaalde omstandigheden met inachtneming van de bijzondere persoonlijke omstandigheden van de veroordeelde eventueel ook gepaard gaande met een gedeeltelijke kwijtschelding van de straf.
We verwijzen dan regionaal naar de veroordeling van de bejaarde president Alberto Fujimori in Peru in 2009. Fujimori ging door als te zijn een dictator en werd tot 25 jaar cel veroordeeld voor corruptie en mensenrechtenschendingen. Het Peruaanse recht en de bevoegdheden van verschillende instituten zijn anders geregeld. In december 2017, dus na 8 jaar gevangenisstraf te hebben uitgezeten, kreeg Fujimori gratie van president Pedro Pablo Kuczynski. Dit gebeurde, kort nadat Fujimori’s zoon, Congreslid Kenji Fujimori, president Kuczynski hielp een afzettingsstemming te overleven. Het pardon werd dan op 3 oktober 2018 vernietigd door het Peruaanse Hooggerechtshof en Fujimori werd in januari 2019 teruggestuurd naar de gevangenis. Het Constitutionele Hof van Peru heeft in een 4-3 uitspraak van 17 maart 2022 het pardon hersteld. Op 8 april 2022 verwierp het Inter-Amerikaanse Hof voor de Rechten van de Mens het Constitutionele Hof en beval Peru Fujimori niet vrij te laten. Het Constitutionele Hof beval op 5 december 2023 dat hij onmiddellijk werd vrijgelaten. Zijn dochter Keiko Fujimori, die actief is in de Peruviaanse politiek en zich meerdere keren kandidaat heeft gesteld voor het presidentschap, heeft gezegd dat ze haar vader gratie zou verlenen als ze verkozen zou worden.
Indien de huidige president nu zou verkiezen om geen gratie te verlenen, is dat nog geen ramp voor de veroordeelden. In 2025 kan de gratie die verleend moet worden aan de legendarische partijleider, een grote drijfveer zijn voor delen van het electoraat om massaal voor de partij te gaan stemmen zodat die in staat is in 2025 de presidentskandidaat te presenteren in een coalitie. Die president zal dan als eerste daad in functie hebben om op een gratieverzoek instemmend te beslissen. Dan zal de veroordeelde partijleider in juli 2025 uit de gevangenis komen. Het volgende dat kan gebeuren is dat de gratieverlening dan als ongrondwettelijk en mogelijk tegen mensenrechtenverdragen zal worden aangevochten bij het Constitutioneel Hof.
Intussen kan het dan ook zijn dat het Constitutioneel Hof door de nieuwe president zal zijn vervangen, met personen meer gelieerd aan de nieuwe machthebbers. De voorzitter, de vicevoorzitter, de leden, alsmede de plaatsvervangende leden van het Hof worden, op voordracht van De Nationale Assemblée, voor een periode van vijf jaren door de President benoemd. Het verzoek tot ongrondwettelijk of tegen de grondrechten verklaren van het regeringsbesluit van gratie door de president zal dan alzo schipbreuk leiden. Partijen kunnen zich dan ook wenden tot het Inter-Amerikaans Hof om gratieverlening ongedaan te maken, maar die vonnissen worden in de landen niet direct tot uitvoer gebracht.
Met andere woorden, een weigering van gratie nu zal de gelederen van de NDP versterken, omdat de onderliggende missie van de verkiezingen van 2025 wordt: het redden van de voorzitter. Dat zal dan kunnen leiden tot stemmenwinst voor de NDP, te meer hoe de huidige president al door de situatie in het land, niet populair is bij de volle breedte van het electoraat.
Aan de andere kant, het toekennen van gratie aan de veroordeelden zal in geen enkel opzicht de politieke belangen van de president ten nutte zijn. Het zal hem ook geen stemmenwinst opleveren omdat het VHP-electoraat niet stemt op basis van de houding van de partij met betrekking tot de coup of 8 december. Al met al worden het weer spannende dagen aangezien de gratieverzoeken al zijn ingediend.
