Elk jaar wordt door de UNESCO op 21 februari de ‘Internationale Dag van de Moedertaal’ (International Mother Language Day) gevierd. Deze dag staat in het teken van de taalkundige en culturele diversiteit en de meertaligheid. Voor de UNESCO zijn talen het instrument om het culturele erfgoed levend te houden. Door de moedertaal in ere te houden, blijft de taalkundige en culturele traditie bestaan en, wordt men zich meer bewust van de verschillen tussen de diverse mensengroepen. Dit zou leiden tot meer begrip.
Aanleiding om de ‘Internationale Dag van de Moedertaal’ op 21 februari te vieren, zijn de rellen in 1952 toen diverse studenten omkwamen tijdens demonstraties om het Bengaals, de zesde taal van de wereld, erkend te krijgen als een officiële taal van Pakistan. Pakistan bestond toen uit Oost- en West-Pakistan, het huidige Bangladesh en het huidige Pakistan. De regering had gesteld dat uitsluitend het Urdu de taal van Pakistan was. De slachtoffers van de rellen worden in Bangladesh op deze dag herdacht tijdens Ekushey (Dag van de Martelaren). De ‘Internationale Dag van de Moedertaal’ werd voor het eerst in 2000 gevierd. Het communiqué van de VN dat hiertoe opriep, melde dat er bijna 6.000 talen zijn.
Suriname is internationaal bekend als een zeer divers land. Er zijn landen waar meerdere nationaliteiten voorkomen, zoals Nederland, maar daar zijn de mensen met een andere dan de autochtone ‘witte’ afkomst een minderheid. In Suriname zijn geen tot de diversiteit behorende groepen een minderheid. In alle opzichten participeren ze ook in de samenleving. Een unicum in Suriname is ook dat alle groepen een of meerdere talen hebben die ze vooral binnen de groep praten. Maar het komt wel eens voor dat mensen buiten de groepen ook de taal waartoe ze niet origineel behoren, machtig zijn. De moedertaal is de taal waarin de mens zich als kind als eerste uit. Dat is in Suriname heel vaak niet het Nederlands. In De Nationale Assemblee had een DNA-lid het enige tijd terug over de discriminatie op basis van de taal. We hebben het in DNA ook gehad over de grote achterstanden die kinderen hebben en die vooral tot problemen leidt in het doorstroomsysteem dat door de nieuwe minister is ingevoerd. In Suriname is de meertaligheid in het onderwijs meerder malen door ons hier besproken.
Onder de onderwijsministers is minister Levens in de rij van bewindslieden de enige die het belang van meertaligheid onderwijs snapt. Ook de UNESCO benadrukt dat dit jaar waar we later op terugkomen. We denken niet dat andere ministers die meestal niet op basis van hun echte onderwijsdeskundigheid worden gekozen meertalig onderwijs zullen bevorderen. Zij gaan voor de meer simplistische benadering van alles in het Nederlands. De noodzaak voor meertalig onderwijs is in Suriname noodzakelijk vanwege de achterstanden die kinderen in en uit bepaalde gebieden maar ook vanuit de optiek van cultuurconservering. UNESCO gelooft in het belang van culturele en taalkundige diversiteit voor duurzame samenlevingen.
Meertalige en multiculturele samenlevingen bestaan door hun talen die traditionele kennis en culturen op een duurzame manier overdragen en behouden. Taaldiversiteit wordt steeds meer bedreigd naarmate meer en meer talen verdwijnen. UNESCO vindt dat iedereen het recht heeft om in zijn eigen taal te leren en dat het een belangrijk middel is om leren, leerresultaten en sociaal-emotionele ontwikkeling te verbeteren. Wereldwijd heeft echter 40% van de bevolking geen toegang tot onderwijs in een taal die ze spreken of begrijpen. Culturele en taalkundige diversiteit spelen ook een sleutelrol in duurzame samenlevingen en dragen bij aan vrede, tolerantie en respect voor verschillen. Desalniettemin wordt er vooruitgang geboekt op het gebied van meertalig onderwijs vindt UNESCO.
De 24ste editie van Internationale Moedertaaldag in 2023 stond in het teken van het thema ‘meertalig onderwijs – een noodzaak om het onderwijs te transformeren’. Meertalig onderwijs op basis van de moedertaal vergemakkelijkt de toegang tot en inclusie in leren voor bevolkingsgroepen die niet-dominante talen, talen van minderheidsgroepen en inheemse talen spreken. Dat is zeer relevant voor Suriname.
Er zijn drie principes van meertalig onderwijs volgens de UNESCO. Ten eerste moet er een sterke en effectieve bevordering van vloeiend en geletterd zijn in alle talen. Ten tweede moet er een effectieve omgeving zijn voor geletterdheid (in de breedste zin van het woord). Ten derde moet er zijn ‘leerling-empowerment’: studenten aanmoedigen om samen nieuwe verhoudingen te creëren.
Interessant is ook dat de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties de periode tussen 2022 en 2032 uitriep tot het Internationale Decennium van Inheemse Talen. Dit is om wereldwijd de aandacht te vestigen op de kritieke situatie van veel inheemse talen en om belanghebbenden en middelen mobiliseren voor het behoud, de revitalisering en promotie ervan. Op dit gebied moeten er in Suriname ook strakke maatregelen worden genomen omdat de inheemse talen aan het verdwijnen zijn, ook door de houding van de andere groepen die de neiging hebben cultureel dominant te zijn en op basis daarvan andere groepen te domineren.
