Kathak doyen Birju Maharaj is maandag in de vroege ochtenduren op 83-jarige leeftijd overleden in zijn huis in Delhi, omringd door zijn familie en discipelen. Ze speelden ‘antakshari’ na het eten op zondag toen hij plotseling ziek werd, zei zijn kleindochter Ragini Maharaj. Volgende maand zou hij 84 zijn geworden.
Kathak-danser en choreograaf Aditi Mangaldas brengt hieronder in tekst een hulde.
Acht decennia geleden ontstond er vanuit de diepten van oude bergen een stroom. Tijdens zijn reis door de valleien en bossen die hij passeerde, de seizoenen die hij zag, van de landen en levende wezens die hij voedde, groeide deze zijrivier uit tot een levendige, dynamische rivier die het kunstleven in stand houdt. Mijn goeroe, Pandit Birju Maharaj ji, was deze rivier die nu is opgegaan in de oceaan van de eeuwigheid. Het is een rivier die vele zijrivieren heeft achtergelaten door te inspireren, te motiveren en het geschenk van dans te geven aan massa’s artiesten over de hele wereld.
Geboren als Brijmohan Mishra in de illustere Kalka-Bindadeen gharana van Kathak, die vele grote artiesten voor hem had, was hij een wonderkind. Zijn diepe onderdompeling in de vorm, scherpzinnige observatie van de natuur/mensheid en uitgebreide verbeeldingskracht brachten Kathak buiten zijn geografische context en brachten het centraal, niet alleen in India maar wereldwijd. Hij transformeerde niet alleen het repertoire van Kathak, maar ook de presentatie, pedagogiek, levensduur en hield toch de essentie ervan.
Hoewel dans zelf een traditie was die hij van zijn familie had geërfd, creëerde hij ‘in het moment’. Elke levenservaring, hoe klein ook, kreeg een nieuwe betekenis in de meest diepgaande dans.
Laat me een anekdote vertellen die je laat zien wat ik bedoel met actief in het moment leven. Ik herinner me dat ik super enthousiast was toen hij me vertelde, dat ik in 1982 deel zou nemen aan de Festival of India-tour naar het Verenigd Koninkrijk. Ik repeteerde en repeteerde wat er was gechoreografeerd, en uiteindelijk brak de dag aan. Ik stond in de coulissen, wachtend op mijn toegang tot het enorme Londense theater toen Maharaj ji vanaf het podium en in de coulissen danste om ons te zeggen: “Snijd deze tukda, ga voor het laatste deel”. En toen ging hij terug naar het podium! Hij had de pols van het publiek gevoeld en voelde de behoefte ter plekke te improviseren. Hij was altijd aan het evolueren en transformeren. Hij werd de wind en we volgden gewoon waarheen de wind blies, en plotseling ontstond er een nieuwe wereld.
Hoe kan men hulde brengen aan Maharaj ji? Hij was niet alleen goeroe en danser, maar ook choreograaf (‘Devdas’, ‘Bajirao Mastani’ en vele anderen), zanger, percussionist en componist. Alsof dat nog niet verbazingwekkend genoeg is, schreef hij ook gedichten en schilderde hij!
Hij ontving vele onderscheidingen over de hele wereld, waaronder de prestigieuze Padma Vibhushan. Toch vallen al deze onderscheidingen in het niet bij zijn immense kunstenaarschap. Elke ademhaling die hij nam werd ondergedompeld in dans, zijn lichaam, geest en hart één met de resonantie van zijn bellen.
Ik herinner me hoe Maharaj ji graag geïmproviseerde baithaks hield in de klas, waar hij zong en abhinaya deed, ons trakteerde op grappen (hij had zo’n geweldig gevoel voor humor) en ook een bepaalde enge uitdrukking deed met alleen zijn ogen. Dit veranderde zijn gezicht en plotseling zag men woede en kwaad. Ook al wist ik dat het eraan zat te komen, ik zou toch eindigen met schreeuwen van angst. De hele klas barstte dan in lachen uit om het dwaze bange meisje uit Ahmedabad.
