Mensen hebben de neiging elkaar automatisch na te doen. Dit is een oeroud mechanisme. Automatische imitatie wordt veroorzaakt door een simpele wetmatigheid: zien is (na)doen. Jonge dieren leren door te kopiëren. Ze kijken wat hun moeder doet en door dat na te doen, stijgt hun overlevingskans in de natuur. Net zo is het bij ons mensen geregeld. Wij doen na, wat we onze ouders zien doen. Bewust en onbewust.
Elkaar na-apen heeft verschillende functies. Je wilt je conformeren aan anderen, erbij horen en je vertoont daarom vaak hetzelfde gedrag. Neem bijvoorbeeld studenten, ze dragen dezelfde kleding en gebruiken dezelfde studententaal. Zo laten ze zien dat ze bij elkaar horen, het schept een band. Vaak hebben we helemaal niet door dat we een ander nadoen. Je doet het na en verder heb je geen persoonlijke inbreng, argumenten of reden. Word je later met deze keuze of dit gedrag geconfronteerd dan weet je vaak ook niets te zeggen op de vraag “waarom” je het doet. Een diepere beweegreden is er vaak niet. Dat is dan ook meteen de moeilijkheid met dit soort gedrag. Iemand is er bijna niet op aan te spreken. Bijv. tieners die elkaar na doen met winkeldiefstal.
Wat kan de oorzaak zijn dat mensen het gedrag van een ander willen nadoen?
De redenen zijn divers, maar hebben bijna altijd met veiligheid te maken en het niet anders willen zijn. Immers wie iets origineels doet, valt op en wie doet wat anderen doen, loopt in de kudde mee, valt dus niet op, dus niet zichtbaar zijn betekent veilig zijn. Als je niet opvalt, kan niemand je af kraken (iedereen doet het immers) en ook is het niet echt aan te wijzen wie het als eerste deed, want iedereen doet het. Je verstopt als het ware je eigen unieke persoontje achter de ruggen van alle anderen. Je gaat onder in de massa en dat geeft je een veilig gevoel. Oftewel als iedereen het doet is het normaal. Zo lopen er hele groepen jongens en meisjes in ongeveer dezelfde kleren rond. Ze praten hetzelfde, vinden hetzelfde leuk en ook hetzelfde stom. Ze vinden veiligheid in hun groep en zijn nog niet erg herkenbaar als individu.
Tot de leeftijd van ongeveer 13 jaar ben je het meest beïnvloedbaar. Dat is ook het begin van de pubertijd. Er verandert dan al zoveel dat je liever niet te veel wil opvallen en graag gewoon normaal wil zijn. Je schuilt in groepen waar jij je prettig voelt en vertoont gedrag dat de groep normaal vindt. Doe je iets anders dan lig je eruit. In deze leeftijd komt pestgedrag dan ook veelvuldig voor. Wat je eigenlijk zelf vindt van iets, of zou willen, laat je liever niet zien of weet je misschien niet eens.
Er is een natuurlijke overgang van willen onder gaan in de massa en elkaars gedrag kopiëren, naar juist meer een authentiek, eigen, uniek, persoon zijn. Kom je uit de pubertijd en heb je voldoende vertrouwen gekregen in jezelf en de wereld, dan groeit het verlangen om te doen wat jij wilt en dit ook te laten zien. Je gaat staan voor wat jij denkt en voelt en bent niet meer zo bang om met je hoofd boven het maaiveld uit te steken. Je wordt herkenbaar om je eigen gedrag en eigen ideeën. Dit is een normale, gezonde ontwikkeling. Klinkt mooi en lijkt gemakkelijk, maar deze weg is bezaaid met rotsen en valkuilen. Aan de basis van echt jezelf zijn, ligt echter wel weer dat vertrouwen in jezelf en anderen, en dat krijg je mee vanuit je basis. Je gezin, je familie, je vrienden, de volwassenen die je ontmoet (leraren, buren, coaches en ook broers en zussen) zijn daarbij belangrijk. Zij geven immers het voorbeeld dat men te vertrouwen is en ze er altijd voor je zijn.
Als kind ben je kwetsbaar omdat jij je nog moet opbouwen en ontwikkelen, je bent sneller te beïnvloeden en weet nog niet hoe jij je staande moet houden in de samenleving. Daardoor loop je sneller een deukje op. zeker nu de huidige maatschappij al heel snel de druk opvoert en je alles sneller moet leren dan vroeger het geval was en je kind-zijn sneller moet opgeven. Echter zodra je beseft dat je anderen niet per sé moet kopiëren, ben je bezig met het ontwikkelen van een eigen identiteit en voldoende zelfvertrouwen. Heb je geen idee wie je bent en ben je heel onzeker, dan is de kans groot dat je anderen gaat nadoen. Of dit negatief is, hangt af van welk gedrag je gaat nadoen. Kijk maar naar de kinderen die verstrikt zijn geraakt in, drugs dealen en gebruiken, comazuipen enz.
Om te ontdekken wie je bent, moet je stappen zetten, soms enge stappen. Dat kan je alleen maar ontdekken door het zelf uit te vinden, door een gezonde dosis lef en steun. De worsteling om te weten wie je bent wordt minder heftig naarmate je ouder wordt. Er komt, als het goed is, vanzelf een moment waarop je je eigen kleur kiest en daar happy mee bent ongeacht wat de rest vindt. Dan steek je je eigen mening niet meer onder stoelen of banken en handel je uit eigen beweging en eigen overtuiging.
Een blik in de samenleving laat echter zien dat de groep die zulk gezond gedrag vertoont steeds kleiner wordt. Is het gros blijven steken in hun ontwikkeling, zijn ze hun zelfvertrouwen kwijt en vooral hebben ze zo weinig behoefte aan een eigen identiteit dat ze zich blijven verschuilen in de massa.
Mensen gaan steeds meer het gedrag van anderen kopiëren. Een greep uit wat voorbeelden:
– Als we vroeger werden geconfronteerd met een tatoeage op een lichaam, keken we verschrikt of trokken een vies gezicht. Nu is het plots een rage om met een getatoeëerd lichaam rond te lopen. Je vindt nog zelden een lichaam dat tatoeage vrij is. De hype begon toen beroemde figuren, voetballers, zangers, acteurs, hun lichamen lieten tatoeëren. Ze worden nu massaal nagedaan. Als zo’n beroemde voetballer, acteur of zanger durft rond te lopen met een lichaam dat is beschilderd van hoofd tot tenen, dan val ik toch niet op in de massa als ik het ook doe? Reële vragen als, is het wel of niet mooi op mijn lichaam, is het wel gezond, of zal ik er geen last van hebben bij sollicitaties en op de werkvloer, worden weggedrukt.
– Ook is het plots een rage dat beroemde vrouwen rondlopen in kleding waar hun borsten er voor meer dan de helft uitpuilen. Fatsoensnormen zijn plots niet belangrijk meer. Beroemdheden doen het, dus volgt de meute blindelings.
– In Suriname stopt haast geen enkele automobilist meer bij een zebrapad en is het gooien van afval op straat en in de goten heel normaal. Iedereen doet het toch, dus zal ik niet opvallen als ik het ook doe.
De sterke, zelfverzekerde mens verdwijnt uit de samenleving. Wat overblijft, zijn een stelletje na-apers met het verstand op nul die geen behoefte schijnen te hebben aan een eigen identiteit en daarom kiezen voor vluchten in de massa. Ze vergeten gemakshalve dat een vlucht wel even bevrijding kan geven maar nooit echte vrijheid. Na observatie moet ik echter concluderen dat er een ras in Suriname is die beslist een diep respect verdient en dat zijn de Marrons. Ze hebben lang de sticker opgeplakt gekregen van ongeschoold, arm, rovers, overvallers. Zodra er weer een overval was gepleegd, zeiden de mensen minachtend ‘het zal wel weer een bosneger zijn, ze komen uit het binnenland onze stad onveilig maken.’ Het wangedrag van een kleine groep onderstreepte deze uitspraak alleen maar en bezorgde de hele groep een slechte naam. Deze groep landgenoten koos er toen bewust voor om het groepje dat hen een slechte naam bezorgde, niet te volgen, niet te kopiëren, maar te corrigeren. Ze hebben zich op een waardige manier ontdaan van de negatieve sticker en er bewust aan gewerkt om zich te ontwikkelen tot een onafhankelijk, zelfvoorzienend, vooruitstrevend en opbouwend volkje. Ze wilden uitdragen wie ze zijn en kozen voor scholing, het opzetten van eigen bedrijfjes en het presenteren van een eigen identiteit en daar was een flinke dosis lef voor nodig. Dat ze deze mindshift voor elkaar hebben gekregen, verbaast mij eigenlijk niet omdat ze in het verleden al vaker hun veerkracht hebben bewezen. Ze werden een paar keer verdreven uit hun dorpen, eerst door de bouw van het stuwmeer, toen door de binnenlandse oorlog. Ze zijn niet bij de pakken gaan neerzitten maar toonden wilskracht en begonnen opnieuw. Dit gedrag verdient een diep respect. Velen kunnen hier een voorbeeld aan nemen.
“De dwaas en de wijze leven in dezelfde wereld, maar de beleving ervan verschilt.”
JOSTA VASEUR
