Wie ergens in loondienst is heeft het misschien reeds meegemaakt. Ontmoedigd raken. Niet meer meedoen, zich terugtrekken, zwijgzaam en apathisch worden, vaker ziekmelden. Ontmoedigd raken betekent zoveel als : schoon genoeg krijgen van iets. Er de brui aan geven. Ontmoediging op het werk leidt tot minder prestaties, terwijl bemoediging aanzet tot beter werken. De juiste man op de juiste plaats is een bekende uitspraak. Dit is goed voor zowel de werknemer als voor de organisatie. Toch is het nog altijd zo dat niet voor elke deksel een geschikte pot te vinden is. Niet voor iedereen zijn taken voorhanden die goed passen bij de genoten opleiding en opgedane werkervaring. Betrokken worden bij het arbeidsproces vraagt daarom om flexibiliteit van zowel organisatie als werknemers. Taken vloeien voort uit de rol die vervuld moet worden, maar taken kunnen ook om de werker heen vastgesteld worden, afhankelijk van wat die in staat geacht wordt te doen. Dus: een op maat gesneden takenpakket voor iemand. Niet bepaald ideaal. Maar het komt voor. Uitgaande van ieders verantwoordelijkheid voor een goede maatschappij mag van elke werker verwacht worden dat die bereid is zich aan te passen aan de behoeften van de gemeenschap. Ook wat het werk betreft. Ontmoediging treedt op wanneer de mogelijkheid in de werksituatie niet of nauwelijks aanwezig is dat de werker zich kan optrekken naar het niveau van bekwaamheid en bedrevenheid in het functioneren. Bekwaamheid bedoeld als het vermogen de verlangde prestaties naar tevredenheid te volbrengen. Bedrevenheid in de zin van het leveren van uitmuntende prestaties als gevolg van hoog ontwikkelde bekwaamheid. Ontmoediging , wanneer de afgestudeerde op universitair niveau begeleid zal worden door een door de ervaring gerijpte werker zonder academische graad. Zeer onterecht overigens, daar ervaringskennis als noodzakelijke voorwaarde voor goed functioneren studerenden niet in de collegezalen wordt ingeschonken. Ervaring is een lange weg en een dure school, veel langer en veel duurder dan de universitaire opleiding. Ervaringskennis vormt de omlijsting van de theoretische kennis. De door ervaring gerijpte deskundige heeft de praktijk als leermeester gehad en beschikt daardoor over een uitgebreid referentiekader om uiteenlopende vraagstukken in het werk met gevatheid ter hand te kunnen nemen. De geringschatting door afgestudeerden van de ervaringsdeskundige zonder titel is daarom zeer onterecht en misplaatst. Goed leiderschap verenigt de theoretisch opgeleide persoon met de beschikbare praktijkleermeester op het werk. Over het verschijnsel van ontevredenheid met het werk nog de volgende notitie. Passende arbeid is alle arbeid die de samenleving van dienst is en niet slechts de arbeid die past bij de genoten opleiding. Zo een opmerking wordt al gauw verworpen, omdat iedereen die gestudeerd heeft een daarmee overeenkomende positie in de organisatie verlangt. Onder alle omstandigheden mag van de werkgever verwacht worden dat hij/zij elke werker de mogelijkheid biedt zelf te ontdekken waar in de organisatie die zich het meest thuis zou voelen, waar zijn of haar genoten opleiding, eigenschappen en bekwaamheden het best tot gelding (zouden kunnen) komen. Taken moeten uitvoeren beneden de capaciteiten van de werker werkt ontmoedigend, terwijl ook het omgekeerde dat veroorzaakt. Laatstbedoelde situatie doet zich vooral voor wanneer iemand de dynamische ontwikkelingen op het gebied van automatisering, technologische vernieuwing en het functioneren binnen netwerken niet langer kan bijhouden. Ontmoediging wordt ook gevoed door het langdurig kijken tegen achterstanden die maar niet ingelopen kunnen worden. In onze overheidsadministratie is dit verschijnsel niet vreemd. Ontmoediging komt voor wanneer een of meer werkers er de kantjes vanaf lopen, waardoor anderen harder moeten werken. Ontmoediging, wanneer het personeelsbeleid dat gevoerd wordt niet eenduidig en onrechtvaardig is. Wanneer personen worden voorgetrokken, personeelsleden worden bevorderd die het niet verdienen, personen in dienst worden genomen die niet aan de vereisten voldoen, niet-gekwalificeerden op leidinggevende posities terechtkomen, geen begrip getoond wordt voor problemen die in de persoonlijke levenssfeer van werknemers liggen, het besef bij leidinggevenden niet leeft dat elk personeelslid zowel als burger en als functiehouder dagelijks op het werk verschijnt. Ontmoediging, wanneer de werker de zin van het eigen werk niet (meer) inziet omdat niet duidelijk is welke betekenis de persoonlijke bijdrage heeft in het grotere verband. Ontmoediging wanneer personen niet of nauwelijks betrokken worden bij veranderingen waarvan zij de gevolgen wel zullen ondervinden. Ontmoediging wanneer geen regelmatig werkoverleg gevoerd wordt en de een daardoor niet weet wat de ander doet. Een extreme vorm van ontmoediging doet zich voor wanneer de nieuwkomer geen goede opvang en introductie krijgt en zich reeds op de eerste werkdag ongelukkig voelt. Een verschijnsel dat helaas vaak voorkomt. Een ander bekend verschijnsel, is dat ontevreden medewerkers de nieuweling reeds op de eerste werkdag ‘wegkijken’, wat als ’interne criminaliteit’aangemerkt mag worden. Ontmoedigende omstandigheden kunnen van fysieke of psychologische aard zijn. Enkele voorbeelden. Slechte klimaatbeheersing door het roken op het werk, geluidshinder en daardoor concentratiestoornis als gevolg van ontbrekende of ontoereikende geluidswerende voorzieningen, het gaan en komen van personen op de werkplek en luidruchtigheid van personen die daardoor anderen tot overlast zijn. Enkele ontmoedigende psychologische invloeden : autoritair gedrag van superieuren of collega’s, ongelijkwaardigheid in de ontmoeting tussen personeelsleden en chefs, geen fouten mogen maken. Geen gelegenheid tot zelfontplooiing. Moeten werken onder de chef die zelf faalangst heeft en daardoor niet durft te delegeren. Ontmoediging betekent : het bijltje er bij neergooien. Laat dit u niet overkomen. Ontmoedigd raken op het werk heeft op den duur gevolgen voor uw gezondheid en voor uw gezinsleven.
Stanley Westerborg
Organisatieanalist
