Vele artikelen over Ganesha starten met de aanduiding: de hindoeïstische olifantengod. Dit is onjuist daar in het religieuze segment van de levensfilosofie het Hindoeïsme, geen God in de vorm van een olifant of aap e.d. wordt aanbeden. De uiterlijke vormen die men ziet zijn een en al symbolisch.
Evenzo is het incorrect het Hindoeïsme polytheïstisch te typeren terwijl in deze levensbeschouwing juist het monotheïsme de overtuiging is. Een enkele Almachtige, de Ene Scheppende Energie, die weliswaar verscheidene verschijningsvormen (manifestaties) kan hebben en divers gesymboliseerd en benaamd mag worden (de Schepper, God, Krishna, Allah, JHWEH, Durga, Ganesh etc.). Fundamenteel is de gedachteloop dat al de levensaspecten de mens begunstigd zijn door de Schepper en dat daarvoor, in het bijzonder op hoogtijdagen zoals Ganesh Jayantie / Ganesh Chaturthie, dankbaarheid en respect moet worden geëtaleerd.
Ganesh met omvangrijk menselijk lichaam, meerdere armen en olifantenhoofd, voorzien van bijkans 16 attributen waaronder de prikstok/drijfhaak, spiegel, boek, bijl, lotus, vliegenmepper, vanglus, drietand, kom met zoetigheid en met de rat als rijdier, symboliseert onder andere wijsheid, voorspoed, overvloed en eliminatie van obstakels. Hierbij een korte uiteenzetting.
De olifant is als direct opvallend uiterlijk gekozen daar deze bekend staat als vriendelijk, wijs, sterk en krachtig. De grote buik van Ganesh symboliseert het absorberingsvermogen van het Hindoeïsme, alsmede de innerlijke verborgen kracht daartoe van de mens. Men moet in staat zijn om alle negatieve kritiek, onterechte aantijgingen, ook al de genoegens, vreugde en leed zodanig te kunnen absorberen dat deze niet tot onjuist denken als hoogmoed, jaloezie, woede, afgunst en negatief handelen leiden, daar gedachten uitmonden in uitspraken, handelingen, gewoonten en uiteindelijk in vorming van het karakter.
De drijfhaak prikt u wakker. Besef hoe u moet leven, keer weer op het pad van rechtvaardigheid en u zult beloond worden (zoetigheid)! Hiertoe is zelfreflectie nodig; het zelf nagaan wat uw positieve en negatieve kanten zijn (spiegel). De onwetendheid, de oorzaak van de innerlijke negatieve eigenschappen voornoemd, moet worden uitgebannen door de juiste kennis en wijsheid (boek).
De bijl en vliegenmepper staan voor vernietiging van externe kwaad. De slurf symboliseert evenals de afgebroken slagtand de wereldse onvolmaaktheid, maar door de gekromde vorm ook de Goddelijke volmaaktheid, weergegeven door de in Sanskriet geschreven heilige syllabe AUM (drie-eenheid, de scheppende-, in stand houdende- en vernietigende Goddelijke aspecten).
Het bidsnoer en de discus, die tegelijk ook als wapen het kwade vernietigt, weergeven de nimmer ophoudende cyclus van wedergeboorte en herschepping.
De lotus waarvan de wortelen in de modder zijn en de stengel, de prachtige bloem, de lotus, boven het water verheft, symboliseert o.a. zuiverheid en reinheid welke zelfs uit het verdorvene (modder) kan ontwaken en dat de slechtste persoon zich kan verheffen naar het bovenzinnelijke.
De bandicoot (een Indiase muskusrat), soms een bever, is zijn rijdier. Deze symboliseert het ego dat op elk moment van onoplettendheid geneigd is tot slechtheid en onder controle blijft door de teugels strak te houden, waardoor de positieve eigenschappen gaan prevaleren.
De knaagzucht transformeert dan tot een wapen om de obstakels te verwijderen; de ingenieuze kunde van de bever om dammen op te werpen, symbolisch bestand tegen de stroom van de wereldse problemen.
Tevens wordt de rat ook zoetigheid etend afgebeeld als teken van overvloed. Immers, een huishouding waarin de rat lekkernijen krijgt toebedeeld, moet zeker welvarend zijn.
Ganesh heeft twee gemalinnen: Siddhi (mystieke kracht tot verwezenlijking van al het voorgenomene) en Buddhi (juiste kennis / inzicht onontbeerlijk voor het voorgaande). Minder bekend is Ganesh als de vrouwelijke Vanaayakie.
Wijsheid wordt in het Hindoeïsme ook gemanifesteerd door de fragiel ogende vrouwelijk vorm Sharaswatie, eveneens met meerdere armen en soortgelijke attributen.
Het grote zware lichaam een olifant eigen, echter waarschuwt de dwazen en moedigt deugdigen aan niet terug te deinzen voor de onwetenden en om door het bos van aardse verlokkingen en over al de obstakels, heen te walsen, zoals de empiristische filosoof John Locke zei: laat anderen uw gewicht voelen, zij moeten maar mee leren omgaan.
Vele intellectuelen, hoewel succesvol in hun carrière, hebben maatschappelijk niet die extra meerwaarde gecreëerd, welke zij wel zouden hebben gerealiseerd bij een minder bescheiden opstelling. Daarom mijn citaat: bescheidenheid is een deugd, maar doet de mensheid tekort indien in niet-bescheiden mate gepraktiseerd.
In woningen treft u bij de voordeur vaak een beeld van Ganesh, de bewaker van de ingang tot het leven opdat externe negatieve krachten worden geweerd. Bij de moslims en Christenen kunt u aantreffen respectievelijk ingelijst de naam van Allah en een Kruis.
Zekere equivalentie in deze is er door de verering van Ganesh in Japan, als de met de ruggen tegen elkaar, in een vredige pose aangedrukte, heilige SHO-TEN tweeling, met de Romeinse God Janus met zijn twee gezichten ( voor- en achter), die ook de bewaker van hemelse poorten is.
De van elkaar gekeerde gezichten benadrukken dat het verleden de toekomst bepaalt; citerende de filosofen Tennyson: ‘was’, ‘is’ wordt’ zijn allemaal ‘IS’ en Swetchine: we kijken altijd naar de toekomst maar we zien alleen het verleden. Dus let op uw handelen. Richtlijn: omnia cum deo (bij elke activiteit de Almachtige voor ogen houdende).
De Indonesische kris (soort mes) heeft vaak Ganesh als heft (handgreep), waardoor dit een mystieke- en religieuze betekenis krijgt. Met de wijsheid in handen (heft) kan men door alle negativiteiten snijden (lemmet) en zodoende alle obstakels elimineren.
Het lemmet staat ook voor de ziel die in de schede, het lichaam, gevangen zit. Om de ziel (lemmet), als volkomen deel van het Goddelijke te bereiken, de Goddelijke Touch te krijgen, heeft u het heft, de bovenzinnelijke wijsheid gesymboliseerd door Ganesh nodig. De verlossing van de ziel uit de kringloop van wedergeboorte, metaforisch aangeduid door het trekken van het lemmet uit de schede, is onmogelijk zonder het heft.
Resumerend: Ganeshjayanti kan in de gedachtegang van de voorgaande symboliek dus door een ieder ongeacht de geloofsovertuiging worden beleefd. De boodschap van deugdelijk leven is universeel.
Gaarne uw reactie z.a. kritiek, op- en aanmerkingen naar : [email protected]
Pt. Drs. R. P. Sitaldin (Hindoepriester/ bedrijfseconoom)
