Zo hebben volksvertegenwoordigers van de USA een jurist die werkt voor het Internationaal Strafhof bedreigd: “Richt je op Israël, en wij zullen jou aanvallen. Als u doorgaat met de maatregelen die in het rapport worden aangegeven, zullen wij stappen ondernemen om alle Amerikaanse steun voor het ICC te beëindigen, uw werknemers en medewerkers te bestraffen en u en uw gezinnen de toegang tot de Verenigde Staten te ontzeggen. U bent gewaarschuwd.” Dat is een heel lage bedreiging.
Hier gebruikt de Amerikaanse regering een bedreiging zoals het aan toe gaat in de getto’s van het land. Het is laag en primitief. De Israëlische krant Haaretz, EU-buitenland chef Josep Borell en VN-baas António Guterres gebruiken allemaal dezelfde term om de situatie in het noorden van Gaza te beschrijven: etnische zuivering. Eergisteren is bekend geworden dat de Israëlische premier Netanyahu en voormalig minister van Defensie Gallant moeten worden gearresteerd op beschuldiging van oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid in de Gazastrook.
Eergisteren maakte het in Den Haag gevestigde Internationaal Strafhof bekend arrestatiebevelen uit te vaardigen voor de Israëlische premier Benjamin Netanyahu, voormalig minister van Defensie Yoav Gallant, alsmede voor Hamasleider Muhammad al-Masri (aka Muhammad Deif). Het verzoek tot de arrestatiebevelen werd op 20 mei ingediend door de hoofdaanklager van het hof, de Brit Karim Khan. Dat is door de rechters nu unaniem gehonoreerd. Twee door Israël op 26 september ingebrachte bezwaren werden van tafel geveegd.
Concreet betekent het besluit dat de 124 staten die het aan het Strafhof ten grondslag liggende Statuut van Rome hebben geratificeerd, verplicht zijn de drie te arresteren als die hun grondgebied betreden. Ook dienen zij niet-essentiële contacten te vermijden. Tot de 124 verdragsstaten behoren vrijwel alle Europese landen, waaronder Nederland, maar bijvoorbeeld ook de door Israël bezette staat Palestina. Israël en de VS zijn geen verdragsstaat.
Lang werd gevreesd dat de rechters zouden buigen voor de externe druk die op het Strafhof is uitgeoefend. Eind mei bleek uit journalistiek onderzoek dat Israël het Strafhof en de toenmalige hoofdaanklaagster Fatou Bensouda bijna tien jaar lang heeft bespioneerd, geïntimideerd en gechanteerd. En begin september maakte Khan bekend dat zijn medewerkers worden bedreigd door pro-Israëlische (en pro-Russische) personen of entiteiten.
Ook van Amerikaanse zijde werd druk op het Strafhof uitgeoefend. Op 24 april 2024 stuurden twaalf Amerikaanse senatoren Khan een brief met onverholen dreigementen die we hierboven noemden.
Het in 2002 in Den Haag gevestigde Internationaal Strafhof is opgericht bij verdrag, het Statuut van Rome. In januari 2021 telde het Statuut 123 verdragspartijen, zie The States Parties to the Rome Statute. Op basis van het Statuut is het Strafhof bevoegd tot vervolging en berechting van individuen (niet staten zelf) die worden verdacht van een van de volgende internationale misdrijven: genocide, misdrijven tegen de menselijkheid en oorlogsmisdrijven. Het gaat dan om misdrijven die hetzij op het grondgebied van een verdragspartij zijn gepleegd, hetzij door onderdanen van een verdragspartij zijn gepleegd vanaf het moment van inwerkingtreding van het Statuut op 1 juli 2002 (of vanaf het moment dat het Statuut voor een bepaalde partij in werking is getreden als dat op een later moment dan 1 juli 2002 zou zijn).
Het Statuut van Rome voorziet ook in een situatie waarin landen die (nog) niet zijn aangesloten bij het Strafhof de bevoegdheid van het Strafhof toch kunnen erkennen (ad hoc erkenning), zoals Oekraïne heeft gedaan vanaf 2013.
Een derde manier waarop het Strafhof bevoegdheid kan uitoefenen is indien de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties het Strafhof daartoe heeft gemachtigd in een specifieke situatie (verwijzing), zoals het heeft gedaan ten aanzien van de situatie in Sudan (Darfur) en Libië.
In juni nam het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden een wetsvoorstel aan dat sancties oplegt aan (medewerkers van) het Strafhof, als dat zou overgaan tot arrestatiebevelen. Afgelopen weekend kwamen die sancties dichterbij, waarschuwde de Amerikaanse senator John Thune:
“Als het ICC en zijn aanklager hun schandalige en onwettige acties om arrestatiebevelen tegen Israëlische functionarissen uit te voeren niet ongedaan maken, moet de Senaat onmiddellijk sanctiewetgeving aannemen, zoals het Huis van Afgevaardigden al heeft gedaan.”.
Uit een interview van Khan met CNN op 20 mei bleek dat ook andere, niet met name genoemde ‘senior leaders’ zich met ‘botte kritiek’ tot Khan wendden. Als voorbeeld noemde hij de opmerking dat ‘Deze rechtbank is gebouwd voor Afrika, en voor misdadigers als Poetin’.
Dat Khan zich zorgen maakte over mogelijke beïnvloeding van de drie rechters die zijn verzoek beoordeelden, bleek tussen de regels uit zijn schriftelijke reacties van 23 augustus en 9 september. Die zorgen blijken terecht nu het hof na zes maanden tot een besluit komt dat al in juni werd verwacht. Vooralsnog is echter sprake van het eerste concrete resultaat in een onderzoek dat inmiddels bijna tien jaar loopt. Dat moet worden gevierd als een belangrijke overwinning voor de internationale rechtsorde.
Het is terecht dat hoge functionarissen als Borell en Guterres spreken van etnische zuivering om de Israëlische aanvallen in Noord-Gaza te beschrijven. Op grote schaal wordt de Palestijnse burgerbevolking gedood en worden mensen verdreven uit hun leefgebied. Bij etnische zuivering gaat het om het verdrijven van een bevolkingsgroep. Het kan gebeuren door mensen te doden, maar ook door ze te deporteren. In Gaza zien we die dingen bij elkaar komen.
Er zijn niet veel landen die dit keihard veroordelen. Landen als Duitsland en Amerika, maar ook Nederland, blijven Israël steunen. Dit kan betekenen dat landen medeplichtig kunnen worden, met mogelijke consequenties voor Nederland.
Nederland wil F35-onderdelen sturen, dat mag niet van de rechter. Die zaak ligt nu bij de Hoge Raad, daar wordt een oordeel geveld. Maar het zou directe ondersteuning van het Israëlisch leger betekenen. En wat mij betreft is dat onrechtmatig. Daar moet Nederland zich van onthouden.
