Waarom de landen gevaarlijk onvoorbereid zijn voor een herhaling van de crisis van 2001
Door Jane Perlez, 5 juli 2024
Lockheed Martin-technici die in juni 2001 de EP-3E ontmantelen op het eiland Hainan, China
Op een zonnige zondagochtend in april 2001 vloog een Amerikaanse EP-3E Aries II verkenningsvliegtuig op 22.500 voet boven internationale wateren in de Zuid-Chinese Zee, toen twee Chinese F-8 gevechtsvliegtuigen verschenen. Een van de F-8’s, bestuurd door luitenant-commandant Wang Wei, vloog binnen tien voet van de linkervleugel van het spionagevliegtuig en groette de bemanning voordat hij honderd voet terugviel. Wang naderde toen een tweede keer, schreeuwde iets naar de Amerikaanse piloten en bij een derde nadering kwam hij zo dicht bij dat hij werd meegezogen in een van de propellers van de EP-3E, waardoor het Chinese vliegtuig werd doormidden gezaagd en Wang omkwam.
Het wrak veroorzaakte aanzienlijke schade aan de EP-3E, waardoor deze ruim 8000 voet naar beneden stortte, totdat piloot Shane Osborn de controle herwon. De bemanning van 24 man was halverwege een tien uur durende routineverkenningsmissie. Gezien de staat van het vliegtuig konden ze niet terugkeren naar de Amerikaanse basis in Okinawa, Japan. Na overweging van een riskante landing op water, besloot Osborn naar een Chinese luchtmachtbasis op Hainan Island te vliegen.
In die 40 minuten probeerde de bemanning wanhopig gevoelige apparatuur te vernietigen, stompend op laptops en hete koffie over harde schijven gieten. Bij aankomst op Hainan Island werden ze begroet door soldaten met AK-47’s. De Amerikanen, hoewel opgelucht dat ze de botsing hadden overleefd, waren nu afhankelijk van de Chinese autoriteiten. Ze werden ondervraagd en “tijdelijk vastgehouden” terwijl de Verenigde Staten onderhandelden over hun vrijlating door een beleefde dubbele verontschuldiging aan te bieden voor de dood van Wang en de ongeautoriseerde landing. Na 11 dagen werden de crew vrijgelaten en teruggevlogen naar Guam.
Vandaag de dag zou een dergelijk vreedzaam en snel resultaat bijna onmogelijk zijn. Het Chinese leger is momenteel veel sterker en beschikt over geavanceerde hypersonische raketten en meer schepen dan de Amerikaanse marine. Bovendien heeft Beijing een wet aangenomen die de kustwacht autoriseert om buitenlandse schepen en personen te detineren in “wateren onder Chinese jurisdictie”.
Het risico op een nieuwe botsing is groot, en gezien de huidige spanningen in de Zuid-Chinese Zee en de Taiwanstraat is escalatie naar een militair conflict waarschijnlijker dan ooit. Het is cruciaal dat Washington en Beijing serieus in gesprek gaan om misverstanden te voorkomen en om te zorgen dat een dergelijk incident niet leidt tot totale oorlog. Zelfs toen president Xi Jinping in 2011 vice-president Joe Biden waarschuwde dat soortgelijke botsingen niet gelukkig zouden eindigen, liet Xi zien dat hij geen concessies wilde doen.
Het huidige risico op botsingen is vele malen groter dan in 2001, met talloze gevaarlijke ontmoetingen tussen Chinese vliegtuigen en Amerikaanse en geallieerde toestellen. Een effectief mechanisme voor crisisbeheersing, zoals een militaire hotline, ontbreekt. Herhaling van de crash zou waarschijnlijk leiden tot een race voor de crashsite, waarbij China de overhand zou hebben. Dit vergroot het risico op directe militaire confrontaties.
Om escalatie te voorkomen, moeten de Verenigde Staten het voortouw nemen in het bevorderen van substantiële militaire gesprekken met China. Hoewel het verleggen van spionagemissies naar andere middelen zoals satellieten een optie is, blijven verkenningsvluchten een belangrijke bron van inlichtingen. Gezien de huidige machtsverhoudingen is het essentieel dat Washington aandringt op dialoog om ervoor te zorgen dat crises niet uitmonden in conflicten.
