In de achter ons liggende periode is vaak het woord politiestaat in de mond genomen. De regering wordt beschuldigd een politiestaat erop na te houden. Vandaag kijken we naar het karakter van een politiestaat. Verder worden ook de woorden censuur en zelfcensuur vaker in de mond genomen en politieke intimidatie. We gaan vandaag ook wat licht daarop laten schijnen. Vooral met de ongekende acties rond de publicatie van een boek door een ondernemer die in Nederland zit, zijn deze termen relevanter dan voorheen geworden.
Onder een politiestaat verstaat men een staat waar de sociale, economische en politieke macht door de leiders gehandhaafd wordt met behulp van (geheime) politie. Deze politie heeft in dit soort staten meer bevoegdheden dan gebruikelijk is in een liberale democratie. Politiestaten in de strikte betekenis van het woord worden meestal gekenmerkt door totalitarisme en een sterke sociale controle. Onder een politiestaat verstaat men een staat waar de sociale, economische en politieke macht door de leiders gehandhaafd wordt met behulp van (geheime) politie. Sociale macht betekent het beïnvloeden van het dagelijks gedrag van de burgers en niet-burgers in het land. Economische macht verwijst naar het beïnvloeden naar het gedrag van ondernemers en arbeiders en wat men doet en nalaat bij het doen van zaken in ruime zin.
Bij de politieke macht gaat het om het bepalen en sturen van het gedrag van politici en iedereen betrokken bij landsbestuur, maar ook van iedereen die op deze handelingen kritiek heeft. De geheime politie heeft in dit soort staten meer bevoegdheden dan gebruikelijk is in een liberale democratie. Wij denken dat als het niet om formele taken gaat, volstaan kan worden met feitelijk gehanteerde taken. Politiestaten in de strikte betekenis van het woord worden meestal gekenmerkt door totalitarisme en een sterke sociale controle.
Totalitarisme is een politiek systeem waarbij de gehele maatschappij ondergeschikt wordt gemaakt aan het staatsidee en de politiek de gehele samenleving tot in de diepste geledingen doordringt. Wij denken dat er systemen kunnen zijn die formeel politiestaten zijn, maar ook landen die door het heersende toevallige systeem als een politiestaat kunnen worden ervaren. Bij een politiestaat heb je ook dat onder druk van een al dan niet vermeende interne of externe bedreiging van de staatsveiligheid bestaat het gevaar dat wetten doorgevoerd worden die burgerrechten inperken en stapsgewijs in de richting van een politiestaat leiden.
Censuur is het gebruiken van de macht van de staat, een andere controlerende macht, een bepaalde groepering, of van bepaalde individuen, om informatie achter te houden of de expressie aan banden te leggen. Over het algemeen heerst de opvatting dat censuur voor criminalisering zorgt van bepaalde acties, of van de (al dan niet suggestieve) communicatie van zulke acties.
In moderne zin bestaat censuur uit elke poging om informatie, gezichtspunten of methoden van uitdrukking zoals kunst of schuttingtaal te verbannen. Het doel van censuur is om de ontwikkeling van een maatschappij of een afwijkende mening van een individu of een groep mensen, te onderdrukken. Censuur wordt onder meer aangetroffen in georganiseerde religies, clubs, sociale groepen en regeringen. Als voorstanders van vrijheid van meningsuiting zijn er ook dergelijke groepen die tegen censuur zijn.
Censuur kan worden onderscheiden in preventieve en repressieve censuur. Bij de eerste is toestemming nodig voordat er gepubliceerd mag worden. Bij repressieve censuur worden na een publicatie, een verbod of andere maatregelen tegen de publicatie getroffen. Dictaturen censureren vaak journalisten, oppositieleden en kunstenaars die kritiek leveren op het regime of verzet zouden kunnen inspireren.
In democratische landen is het best wel mogelijk dat boeken niet mogen worden gepubliceerd of verspreid. Boeken kunnen soms ook gecensureerd worden op beschuldiging van smaad of laster. Zo werd in 1999 Herman Brusselmans’ boek ‘Uitgeverij Guggenheimer’ in België verboden omdat modeontwerpster Ann Demeulemeester vond dat Brusselmans haar te zwaar beledigd had. In 2008 werd een nummer van het blad Humo uit de handel gehaald vanwege een humoristisch bedoelde fotomontage rond Belgische politiefunctionaris Fernand Koekelberg. Het boek De doofpotgeneraal van Edwin Giltay kreeg in 2015 een verspreidingsverbod opgelegd omdat een voormalige medewerkster van de Militaire Inlichtingendienst claimde dat ze er onjuist in was beschreven. In hoger beroep werd dit verbod vernietigd. Het Gerechtshof Den Haag gaf aan dat het boek voldoende steun vindt in de feiten en een bijdrage levert aan het maatschappelijk debat over Srebrenica.
De uitingsvrijheid moet in dit geval daarom zwaarder wegen dan het recht op bescherming van eer en goede naam van de oud-medewerkster. De uitingsvrijheid kan dus soms zwaarder wegen waardoor een mogelijke smaad of laster van minder gewicht verwaarloosbaar wordt of dat haar schending gerechtvaardigd wordt.
Bij zelfcensuur leggen media of individuen of groepen zichzelf beperkingen op, bijvoorbeeld om de gevoelens van hun toehoorders te ontzien, moeilijkheden met de overheid te voorkomen of om de illusie van unanimiteit in een groep in stand houden. In Suriname hebben waakhonden wel eens zelfcensuur ontdekt.
