Tjawmin, tjauwmin of chow mein, is een bekende Surinaamse fastfood van Chinese oorsprong, met een inmiddels eigen typisch Surinaamse smaak. Deze volksvoeding is onderdeel geworden van het Surinaams culinair palet. Het gemakkelijk consumeerbaar en koolhydraatrijk gerecht wordt tijdens allerlei gelegenheden opgediend, ook wanneer er binnenskamers afspraken worden gemaakt over rust en stabiliteit.
De populaire voeding is inmiddels onderdeel geworden van een nieuwe uitdrukking in het Sranan dat in 2023 in zwang is geraakt: ‘den man nyan tjawmin’. De uitdrukking betekent dat mensen in ruil voor iets hun loyaliteit hebben verkocht of verraad hebben gepleegd met familie of achterban. Die uitdrukking is in Suriname in 2023 zwang geraakt en verdient qua originaliteit misschien de prijs van ‘Sranan uitdrukking van het jaar’. Het is spontaan gebruikt naar aanleiding van de houding van de vakbeweging die in gesprek is met de regering. Die houding wordt door de gemiddelde burger niet vertrouwd en is controversieel en dubieus. Het werpt vraagtekens op en schept wantrouwen tussen de belanghebbende burger en een deel van haar vertegenwoordigers. Dat ander deel wordt al van nature en veel langer gewantrouwd: de heren en dames politici. De uitdrukking behoort binnen de top van de vakbeweging een punt van zorg te zijn, maar schijnbaar is dat niet zo.
Een recent voorbeeld waar de uitdrukking opgeld zou kunnen doen is in de kwestie van de ALS en de BvL. Gezegd moet worden dat onder Valies dit belangrijk onderdeel van de onderwijzersvakbeweging een vrij consistente lijn heeft gevolgd, dwars door regeringen van verschillende signatuur. Valies zijn culinaire voorkeuren zijn onbekend, maar hij heeft niet van fast food gehouden of überhaupt gratis buiten eten, uiteraard in de figuurlijke zin.
De lichte maar ongewenste polemiek die nu ontstaan is in de onderwijzersvakbeweging heeft te maken met het vraagstuk of vakbond en actieve partijpolitiekvoering wel hand in hand gaan. Voor zover wij weten zijn er geen wettelijke regels die het parlementariërs verbieden om als ze parlementariërs zijn, de functie van vakbondsbestuur te verlaten. Dus er zijn in principe geen directe regels die de functies van parlementariër en vakbondsbestuurder onverenigbaar verklaren. Ook zijn er naar ons weten nog geen regels die het zodanig regelen. dat wanneer men eenmaal benoemd wordt in de functie van DNA-lid, bestuursfuncties binnen een vakbond of vakcentrale van rechtswege vervallen. Zover gaat bijvoorbeeld de Grondwet niet, maar niet alles wat niet expliciet verboden is, is moreel-ethisch correct of toegestaan. Dat is een overweging die goede burgers zelf moeten maken.
We zien in onze Grondwet een bepaalde lijn die wij als burgers niet willen doortrekken, omdat we over het algemeen in het bestuurlijke niet gewend zijn aan hoge morele standaarden en zelfrespect. Onder andere komt dat door politici als bijvoorbeeld Somohardjo. We zien in de Grondwet een uitdrukkelijke onverenigbaarheid van de functies minister/onderminister-DNA-lid. De president en de vp oefenen naast hun ambt geen andere politiek-bestuurlijke overheidsambten uit. Ze bekleden ook geen functies in het bedrijfsleven of in de vakbeweging en oefenen evenmin andere beroepen uit. De Grondwet schenkt geen aandacht aan onverenigbaarheid van functies wat betreft DNA, dus rekent de Grondwet op het geweten van de parlementariërs. Dat geweten is in Suriname zwijgzaam en doofstom.
Het is in een beschaafde samenleving niet zo dat alles wat men nalaat, datgene is waartoe men gedwongen wordt. Wat we in Suriname heel weinig zien, is dat burgers uit zichzelf nalaten of afzien van iets, terwijl het in principe niet expliciet verboden is. Zo zijn we niet weg te jagen uit functies waarin we eenmaal zitten, al is het duidelijk dat we ongewenst zijn. Wij vinden dat vakbondsvertegenwoordigers wel de plicht hebben om duidelijkheid te scheppen over hun loyaliteit. Indien het ze niet lukt om die duidelijkheid te scheppen, bijvoorbeeld door het samengaan van functies die onbetwist dubbelzinnig zijn, dan dienen zij uit eigen beweging een van de functies op te geven. Wij denken niet dat het raadzaam en in het belang van de werkers is dat in zeer moeilijke tijden waar de vakbeweging steeds in het geweer gaat komen voor lotsverbetering en er petities, betogingen, protesten en stakingen zullen zijn, politici die in het kamp van de regering zitten en de regering (moeten) verdedigen, ook voorzitter zijn van die vakbonden die potentieel zullen opkomen. Hier lijkt dan sprake van een kennelijke onverenigbaarheid van functies.
Moreel-ethisch is de vermenging van die functies niet correct, omdat het feitelijk neerkomt op een gijzeling van organisaties die het moeten hebben van strijdbaarheid en mobilisatie. Het brengt de vakbeweging weg van de onafhankelijke positie. DNA-leden willen de volgende keer weer op de lijst, ze willen niet teruggeroepen worden door hun partij.
De coalitiepartij zorgt voor heel veel privileges, DNA-leden kunnen heel veel eigen en andermans materiële belangen behartigen die ze niet zullen kunnen doen als ze DNA-lid af zijn. Het gaat dan om legitieme en minder legitieme belangen, vooral de regelarij waarmee Surinaamse politici hun persoonlijke status verheffen. Wanneer er dus een belangenbotsing komt zullen de politieke belangen prevaleren en belanden de werknemersbelangen op de derde plaats.
Een goed voorbeeld van een vakbondsman die in zo’n situatie was beland en daardoor impopulair is geworden, is Ronald Hooghart van de CLO, maar hij is lang niet de enige. De dubbele pet waar de vakbondspet altijd onder de politieke pet komt te liggen, heeft gemaakt dat de vakverenigingen heden ten dage minder appelleren aan de nieuwe generatie. Er komen nauwelijks nieuwe vakbonden en mensen zijn niet geneigd lid te worden. Wij denken dat de uitdrukking van het jaar, een signaal is aan de vakbeweging, weliswaar verdeeld, dat men niet onbeschaamd kan deelnemen aan het maatschappelijk rechtsverkeer onder deze omstandigheden.
Het zou goed zijn als de overkoepeling van de vakbonden met elkaar een gedragscode afspreekt over onverenigbaarheid van functies. Voor alle duidelijkheid: dit stuk is niet bedoeld om op enige manier het eten van tjawmin in letterlijke zin af te raden, integendeel.
