Enige dagen terug is heengegaan een persoon die symbool staat voor verandering en vrijheid. Michail Gorbatsjov zorgde door hervormingen als glasnost en perestroika en de minder bekende uskorenie, dat de vrije samenleving heeft gebracht in Rusland. Zijn hervormingen stonden stonden ook aan de basis van de voormalige landen uit de Sovjet Unie die vrij zijn, maar waarvan sommige door een autocraat worden geleid.
De jaren ‘90 behoren tot de meest vrije perioden van het nieuwe Rusland. Er zijn weinig voorbeelden bekend in de wereld waar politici onvrije landen hebben geleid naar vrijheid. Nog minder zijn de landen waar de burgerij na verkregen vrijheid, weer droomt van de tijd waarop de samenleving onvrij was. Rusland is zo een voorbeeld. Er zijn burgers van Rusland die gebruikmaken van de vrijheden waarvoor Gorbatsjov heeft gezorgd, maar die nu vinden dat hij een zwakke leider was. Anderen zijn hem weer dankbaar dat hij vrijheid bracht in de communistische Sovjet Unie. Onder andere door Poetin wordt het uiteenvallen van Sovjet Unie gezien als de meest catastrofale gebeurtenis in de vorige eeuw.
Beweerd wordt dat Poetin de vergane glorie van de Sovjet Unie wenst te herstellen. Het gevolg is het terughalen van stukjes land die geacht worden onlosmakelijk te zijn verbonden met Rusland. Ten eerste werd de Krim ingenomen door Rusland. De Krim is een schiereiland dat behoord heeft bij Oekraïne, althans het is bezet door Rusland. Nu hebben we de oorlog in Oekraïne waarbij Rusland probeert een belangrijk deel van het land toe te voegen aan Rusland. Betwijfeld wordt of de westerse wereld ooit het landjepik van Poetin ooit zal erkennen. De Krim is betwist gebied. Het afpakken van delen van Oekraïne zal waarschijnlijk betwist gebied worden.
Het leven van Gorbatsjov is het symbool van verandering en dat meest stugge systemen vatbaar zijn voor verandering. De rol van een leider is daarbij niet te onderschatten. Politieke leiders zijn wel in staat wat onmogelijk wordt geacht, te doen in hun land. Een land brengen van communisme naar vrijheid is over het algemeen een mission impossible.
Het communisme is als polariserende factor en politiek systeem door de Sovjet Unie geëxporteerd naar andere delen van de wereld. Het leidde tot de Koude Oorlog tussen het kapitalisme onder de westerse wereld waaronder de USA en het communisme onder de Sovjet Unie. De meeste communistische landen zijn ondanks het uiteenvallen van het communisme in de Sovjet Unie, communistisch gebleven.
Michail Gorbatsjov was van 1985 tot 1991 secretaris-generaal van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie (CPSU).Van 1990 tot 1991 was hij president van de Sovjet-Unie (USSR). Zijn poging om de communistische partij te hervormen leidde uiteindelijk tot het einde van de Koude Oorlog. Daarvoor ontving hij op 10 december 1990 de Nobelprijs voor de Vrede. Het gevolg was ook het einde van de politieke almacht van de CPSU. Dat leidde dan weer tot het uiteenvallen van de Sovjet-Unie.
Gorbatsjov regeerde met als motto de leuzen ‘uskorenie’ (economische intensivering), ‘glasnost’ (openheid) en ‘perestrojka’ (hervorming). Hij voerde in het buitenlands beleid ‘het nieuwe denken’ in. Voorzichtig liet Gorbatsjov de teugels vieren.
Glasnost is een Russisch woord dat in 1986 door Michail Gorbatsjov op het 27e partijcongres van de CPSU als leus werd geïntroduceerd. Het begrip duidt op het geven van een stem en op openheid.
Gorbatsjov probeerde de glasnost (openheid) in te voeren in een poging de planeconomie van de Sovjet-Unie weer op de rails te krijgen. Glasnost hield in de mogelijkheid tot openheid en transparantie van overheidsactiviteiten, dus de vrijheid van het verspreiden van informatie. De glasnost was een katalysator voor etnische groepen en volken om hun stem te laten horen en onafhankelijkheid te eisen. Gesteld kan worden dat glasnost heeft bijgedragen aan het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Glasnost was bedoeld om het uiteenvallen van het communisme te voorkomen, maar kon dat niet voorkomen.
Perestrojka is de term voor de hervormingspolitiek van Gorbatsjov. Deze vond plaats tijdens het twaalfde vijfjarenplan (1985-1990) van de Sovjet-Unie. Gorbatsjov hoopte in 1985 de vastlopende Sovjet-Unie weer op gang te kunnen krijgen door perestrojka (staatkundige en economische hervormingen). Het werd door Gorbatsjov beschreven in zijn boek uit 1987. Het perestrojka-concept koppelde Gorbatsjov aan het concept glasnost. De glasnost en perestrojka konden het ineenstorten van het communisme in de Sovjet-Unie echter niet voorkomen.
In augustus 1991 probeerden communisten van de oude garde de steeds meer uit de hand lopende gevolgen van Gorbatsjovs beleid nog terug te draaien met een couppoging. Deze mislukte en maakte de weg vrij voor de opkomst van Boris Jeltsin, de pas verkozen president van de Russische Federatie, die prominent optrad tijdens deze gebeurtenissen. Gorbatsjov werd weer hersteld als leider van de Sovjet- Unie, maar hij werd nu totaal overvleugeld door Boris Jeltsin. In snel tempo verklaarden praktisch alle deelrepublieken van de Unie zich onafhankelijk. Achter Gorbatsjovs rug om werd het GOS opgericht, dat in de plaats van de oude Sovjet-Unie kwam. Het GOS was in werkelijkheid een zeer losse overkoepelende organisatie die geen werkelijke macht had. De eigenlijke macht kwam te liggen bij de voormalige deelrepublieken en met name bij Jeltsin, de president van Rusland. De Sovjet-Unie werd in december 1991 officieel opgeheven en daarmee was Gorbatsjovs rol uitgespeeld. Bij de herdenking van de 25ste verjaardag van de val van de Berlijnse Muur in 2014, verweet Gorbatsjov de VS en andere westerse landen het niet nakomen van afspraken die na de omwentelingen van 1989 waren gemaakt. En hij verweet hen van het profiteren van het op dat moment verzwakte Rusland.
Gorbatsjov genoot in het buitenland een grote mate van populariteit. Hij was de eerste en enige Sovjetleider die bij het Amerikaanse publiek populairder was dan de eigen president. In eigen land was hij daarentegen impopulair. Hem wordt verweten dat hij Ruslands status als wereldmacht heeft verkwanseld en zijn volk economische ellende en hongersnood heeft gebracht. Toen hij zich in 1996 kandidaat stelde voor het presidentschap van Rusland, kreeg hij slechts 0,52% van de stemmen. In 1990 won Gorbatsjov de Nobelprijs voor de Vrede. Voor ons is Gorbatsjov een voorbeeld voor politieke leiders.
