Aan het eind van het jaar zijn er veel overdenkingen door wereldburgers over de wereldvrede. Dat komt omdat terecht in de internationale organisaties het motto geldt dat: conflicten waar ook ter wereld hun effect zullen hebben op de vrede die elders in de wereld heerst. In het teken van de wereldvrede zien we ook deze dagen het heengaan van de wereldberoemde bisschop Desmond Tutu. Desmond Tutu is een icoon van de wereldvrede en het opkomen voor de mensenrechten. Vandaag zullen we de ruimte hier gebruiken om dit symbool van de vrede, een Nobelprijswinnaar, te herdenken en te memoreren.
Moge de levensloop van Tutu de jongeren tot inspiratie en voorbeeld zijn. Tutu heeft tot de meest herkenbare gezichten in de wereld behoord de afgelopen 3 decennia. Tutu is wellicht een van de zeer weinige notabelen in de wereld die nooit izijn gefotografeerd zonder een lach. De lach en de hoop zijn de waarden geweest van dit vredesymbool. Desmond Mpilo Tutu was een Zuid-Afrikaans geestelijke en mensenrechtenactivist. Hij was de eerste zwarte aartsbisschop van de Anglicaanse Kerk in Kaapstad en ontving voor zijn inspanningen in de strijd tegen de apartheid op 16 oktober 1984 de Nobelprijs voor de Vrede. Hij was voorzitter van de Waarheids- en Verzoeningscommissie, die na de val van het apartheidsregime ernaar streefde de verschillende bevolkingsgroepen in vrede met elkaar te laten leven.
Tutu werd geboren in Klerksdorp in de Zuid-Afrikaanse provincie Transvaal. Omdat hij een opleiding in de zorg niet kon betalen werd hij in 1955 schoolmeester. Twee jaar later nam hij ontslag en startte hij een theologische opleiding in Johannesburg. In 1961 werd hij benoemd tot priester van de Anglicaanse Kerk en vertrok hij naar Londen waar hij theologie studeerde aan King’s College.
In 1978 werd Tutu secretaris-generaal van de South African Council of Churches (SACC) en kreeg hij bekendheid als woordvoerder van zwarte Zuid-Afrikanen, wier burgerrechten door de blanke apartheidsregering onderdrukt werden. Hij legde de nadruk op geweldloos protest en buitenlandse druk via een economische boycot. In 1984 won hij de Nobelprijs voor de Vrede. In 1986 werd hij de eerste zwarte aartsbisschop van Kaapstad. In 1985 redde hij het leven van een man die op het punt stond gelyncht te worden door een menigte.
Na de vrijlating van Nelson Mandela in 1990 en de daaropvolgende democratisering van Zuid-Afrika poneerde Tutu het concept van de regenboognatie, waarin de vele volken van Zuid-Afrika in vrede zouden samenleven. In 1994 werd Mandela tot president verkozen en een jaar later benoemde hij Tutu tot hoofd van de Waarheids- en Verzoeningscommissie. Daarin werden de mensenrechtenschendingen in apartheidstijd naar voren gebracht. In 1996 trad Tutu af als aartsbisschop van Kaapstad.
Tutu gaf jarenlang steun aan het Afrikaans Nationaal Congres (ANC) en Nelson Mandela, maar werd steeds kritischer naarmate het ANC grotere regeringsmacht kreeg. In mei 2013 maakte hij bekend niet meer voor het ANC te stemmen in verband met “ongelijkheid, geweld en corruptie” en in juni sprak hij zijn steun uit voor de nieuwe partij Agang. Voorafgaand aan de Zuid-Afrikaanse parlementsverkiezingen in 2014 riep hij het Zuid-Afrikaanse volk op om na te denken en niet als stemvee voor het ANC te dienen. Tutu noemde Nelson Mandela na zijn dood “een kolos van onberispelijke moraliteit en integriteit, de meest bewonderde persoon ter wereld”. Maar hij bekritiseerde hem ook om zijn hardnekkige loyaliteit ten aanzien van zijn kameraden en partijgenoten en zijn gebrekkige aandacht voor de aidsepidemie. Tutuwas ook begaan met het lot van de Palestijnen. Hij beschuldigde Israël van apartheidspolitiek tegenover de Palestijnen, dat hij vergeleek met de behandeling van zwarten in het oude Zuid-Afrika.
In november 2006 was Tutu opgedragen om voor de Verenigde Naties een onderzoek in te stellen naar de Israëlische bombardementen op Beit Hanoun, waarbij 19 burgers, van wie de meesten van één familie, waren gedood. Israël weigerde mee te werken en verleende geen toegang aan de commissie. Tijdens het Conflict in de Gazastrook 2014, riep hij de bevolking van Israël op om zichzelf te bevrijden door de Palestijnen te bevrijden. Daarbij haalde hij ook woorden van Nelson Mandela aan. Tutu’s stem kon met humor ernstige misstanden verteerbaar maken. Maar als het moest was hij onverbiddelijk, aldus het NRC Handelsblad. ‘The Arch’, dat was hoe Zuid-Afrikanen Desmond Tutu graag noemden.
Met het overlijden verliest Zuid-Afrika niet alleen zijn interim-leider in de tijd dat Nelson Mandela met een levenslange celstraf het zwijgen was opgelegd. Tutu was tot aan Mandela’s vrijlating de gids in de strijd tegen de apartheid buiten de muren van de gevangenis. De zwarte geestelijke was onaanraakbaar voor het diepgelovige witte apartheidsregime. Tutu was ook de stem die lang na het aan de macht komen van Mandela’s ANC bleef verwoorden wat mis was, wat beter kon in Zuid-Afrika, en elders. Die stem kon bemiddelen en als het nodig was, aanklagen, aldus het NRC Handelsblad. Zijn stem kon straffen en vermaken. Bovenal wees zijn stem de weg. „Liefde is zijn belangrijkste wet”, zei U2-zanger Bono over Tutu.
Met het heengaan van Tutu is heengegaan een mens waarvan we hopen dat ze er ook zijn gemaakt in de jongere generaties. Tutu was evenals Mandela een Mahatma. De uitdaging aan de rest die er nog is, om hem na te doen, want er is nog onrecht in de wereld, vergelijkbaar en anders. We zien dat niet alle onderdrukte volken gezegend zijn met deze heilige zielen. Hun bevrijding zal daarom wat langer duren.
