De Vereniging van Economisten (VES) heeft met genoegen kennisgenomen van het eerste concept van het Crisis- en Herstelplan 2020-2022. Het concept “CHP” is een goede aanzet om te komen tot een door de VES voorgestelde “samenhangend evenwichtig Herstructurerings- of Aanpassingsprogramma dat de ontspoorde economie binnen redelijke termijn weer gezond kan maken.” Ter verdere vervolmaking heeft de VES, onder embargo, het Ministerie van Financiën een 11-pagina’s tellend commentaar doen toekomen met een overzicht van onduidelijkheden, overschattingen, onjuiste analyses en zichtbare tegenstrijdigheden. Daarnaast ook een 5-pagina’s tellend document met tekstuele, vorm- en rekenfouten.
Langzaam maar zeker begint in brede kring de overtuiging te ontstaan dat wij het roer moeten omgooien, dat wij om de economie weer te brengen op het spoor van duurzame groei en ontwikkeling op langere termijn onvermijdelijk grote inspanningen moeten leveren. Naarmate het uitstel langer voortduurt, worden de benodigde offers ter bestrijding van de onevenwichtigheden moeilijker en kostbaarder en zal het evenwichtsherstel langer duren. Het CHP stelt terecht dat er niet valt te ontkomen aan een tijdelijke verdere teruggang van de koopkracht van de burgers en van de algemene bedrijvigheid. Uitvoering van het voorgestelde plan is, met de benodigde bijstellingen, noodzakelijk. Inzet naar draagkracht en billijkheid is evenzeer noodzakelijk om ervoor te zorgen dat de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen en de kwetsbaren worden ontzien. Aan het laatstbedoelde meer sociale aspect wordt relatief veel belang gehecht.
De samenwerking met het Internationale Monetair Fonds (IMF) brengt significante voordelen met zich mee. Zo vergroot zij de disciplinerende werking bij de uitvoering van de soms pijnlijke maatregelen, alsook de kans op verruiming van de toegang tot externe bronnen van expertise en financiering.
Risico’s
Het document verhuld de sociaaleconomische problematiek niet maar straalt toch nog een professioneel optimisme uit die niet gestoeld is op de huidige (en op korte termijn verwachtbare) economische, monetaire, bestuurlijke en sociale realiteit. Naast een onderschatting van de complexiteit van (sommige van de) maatregelen lijkt er sprake te zijn van een overschatting van de bestuurlijke capaciteit van het geërfde verzwakt staatsapparaat.
Ook houdt het plan te weinig rekening met de mogelijke reacties van burgers en ondernemers in hun streven naar maximale welvaart, de menselijke weerstanden tot het brengen van (additionele) offers en de mogelijkheden tot ontwijking en ontduiking gezien onze zwakke instituties. De uitkomsten van het modelmatig doorgerekend gedrag van burgers als response op de het pakket van maatregelen lijken het incasseringsvermogen van met name de middeninkomensgroepen die onvoldoende gecompenseerd (kunnen) worden, te overschatten (Vb. Na alle verhoogde kosten van levensonderhoud hoeveel houdt men over om hun huurperceel te kunnen kopen).
Kansen
De uiteindelijk duurzame versterking van de economie vereist echter aanzienlijk meer en vereist het structureel versterken van (de condities voor het succesvol opereren van) het bedrijfsleven. Over de gehele linie zijn ondernemingen in moeilijkheden gekomen. Het productieve particulier initiatief is sterk verzwakt en door de ongekende effecten van de Coronacrisis geheel vastgelopen.
Evenwel zijn de inschattingen van het aantal door nieuwe particuliere investeringen te creëren banen in het CHP erg optimistisch. Het scheppen van een goed ondernemersklimaat, met name verbetering Ease-of-Doing-Business, wordt in elk plan weer beloofd maar in plaats van beter is het verder verslechterd. De uitdaging is hoe wij met zijn allen reeds in dit plan de verdiencapaciteit van Suriname duurzaam kunnen vergroten. Daarnaast hoe wij productieve en kwalitatief goede werkgelegenheid kunnen scheppen voor de huidige en toekomstige jonge generatie. Dit laatste is voor ons land een niet te onderschatten uiterst complex vraagstuk. Al in het CHP dienen we gerichte inspanning te plegen ter verhoging van de productiviteit. Daar kunnen we niet mee wachten ook al zijn de middelen erg beperkt.
In de uitvoering van het plan schuilt nu wel de unieke kans om overtollige ambtenaren af te vloeien en hen de gelegenheid en ook financiële ondersteuning te bieden om zich voor te bereiden op het vervullen van functies in de productieve sectoren, onder meer door het volgen van vaktechnisch onderwijs en training.
Ook bestaat nu het momentum om de verlieslatende, subsidie-kostende, inefficiënte Staatsbedrijven en instellingen, al dan niet na revitalisering, af te stoten naar de private sector. De afname van het aantal ambtenaren in het kader van het PSR-programma is niet erg realistisch. Het verminderen van het aantal ambtenaren blijkt zowel uit de Surinaamse praktijk als uit de literatuur één van de moeilijkste delen van een Aanpassingsprogramma. Het overgrote deel van het bedrijfsleven zit in een double-dip waardoor het niet verwacht baar is dat, zelfs met incentives, er veel nieuwe arbeidsplaatsen zullen worden gecreëerd.
Sociaal Vangnet
Hoewel er veel wordt gestopt in het ontzien van de minst draagkrachtigen ontbreekt er een “echt subject subsidiesysteem”. Veel subsidies zijn nog een verkapte vorm van objectsubsidie. De vele bestanden maken de weg vrij voor misallocatie, favoritisme en fraude.
De VES komt tot de conclusie dat het concept CHP een goede aanzet is om te komen tot een “samenhangend evenwichtig Herstructurerings- of Aanpassingsprogramma dat de ontspoorde economie binnen redelijke termijn weer gezond kan maken.” Met medeneming van de bruikbare inzichten van de maatschappelijke partners kan er op korte termijn een aanvang worden gemaakt met de Implementatie hiervan.
De VES zal de regering ten volle ondersteunen en onder opbouwende kritische opstelling helpen om het gehele volk te laten begrijpen dat zij voor een zekere tijd offers zal moeten brengen. Dit om te voorkomen dat het land verzinkt naar een situatie van blijvende en toenemende armoede.
