Deze week heeft het traditioneel gezag van de Wayana in het Lawagebied, granman Ipomadi Pelenapin Miep, en het bestuur van Mulokot Kawemhakan de ‘Wayana Engagement Strategy’ goedgekeurd. Het document, dat samen met de gemeenschap is opgesteld, is verkrijgbaar in het Wayana, Nederlands en Engels. Dit project, in samenwerking met Cultural Survival – KOEF (Keepers of the Earth Fund) – gevestigd te Cambridge, Massachusetts (VS) -, bestaat uit het opstellen van een document met regels, gedraging, overlegvormen enzovoorts, waaraan buitenstaanders zoals overheid, non-gouvernementele organisaties en projectontwikkelaars moeten voldoen als ze binnen het Wayana-gebied activiteiten en/of projecten willen gaan uitvoeren. Dit is gebaseerd op de FPIC-regels (Free, Prior and Informed Consent), zoals deze door de Verenigde Naties zijn bepaald en de manier waarop Wayana inheemsen beslissingen nemen.
Dit document zal binnenkort naar alle organisaties, non-gouvernementele organisaties en overheidsinstanties worden gestuurd, die actief zijn of binnenkort zijn in het Wayana-gebied. Hiermee willen de Wayana voorkomen dat ze in de toekomst geconfronteerd blijven worden met allerlei projecten en goede bedoelingen, die echter geen toegevoegde waarde hebben voor de Wayana gemeenschap. Maar heeft het document, de regels voor buitenstaanders om zich aan te houden, enige vorm van rechtsgeldigheid? Het is geen overheidsdocument. Maar wellicht mag het lokaal traditioneel gezag, de granman, dit soort zaken los van ‘Paramaribo’ besluiten. Dagblad Suriname stelde deze vraag aan een woordvoerder van de Stichting Mulokot Kawemkahan.
Heeft het document voor buitenstaanders enige rechtsgeldigheid?
‘Met betrekking de overheid zijn er uiteraard omgangsvormen, die nu al gebruikelijk zijn. Echter het kromme is dat een granman of hoofdkapitein betaald wordt door de overheid en volgens de oude regels zorg moet dragen voor orde en netheid van zijn of haar dorp/gebied. Dit is echter niet wettelijk vastgelegd, zoals niets is vastgelegd als het om inheemsen gaat. Dus formeel bestaat het traditioneel gezag alleen op de payroll, maar niet in de wet. Vandaar ook dat in de wet- en regelgeving, die komen inzake grondenrechten, daar ook formeel de traditionele leiders in erkend gaan worden. Met andere woorden, we zitten in een merkwaardige situatie waarbij de traditioneel leiders door de overheid worden betaald, formeel niet bestaan, maar wel politiek worden gebruikt. Als je het hebt over zorgdragen voor orde en netheid van hun dorp en/of gebied, dan hebben ze dus wel zeggenschap over hoe ze willen dat er in hun dorp of gebied omgegaan moet worden met de inheemsen. Maar, een concessie in hun gebied opzeggen kan dan weer niet. Het is dus een complex verhaal als we kijken naar de relatie met de overheid.’
‘Echter met andere organisaties, zoals non-gouvernementele organisaties en dergelijke, heeft het traditioneel gezag wel degelijk zeggenschap. Zeker daar onze granman een eigen rechtspersoon heeft opgericht, Stichting Mulokot, die namens hem werkzaamheden verricht en projecten uitvoert. Ons document is volledig gebaseerd op de door de VN opgestelde en door Suriname geratificeerde inheemse rechten en FPIC-methode. Dus internationaal gezien heeft het wel weer rechtsgeldigheid. Ik zei het al, het is een complexe materie als je een overheid hebt die zich niet houdt aan internationale wetten en regelgeving.’
Wayana’s maatschappelijk en sociaal zeer actief
De Wayana gemeenschap is maatschappelijk en sociaal zeer actief en heeft de afgelopen maanden getoond zelf veel te kunnen organiseren en opzetten, daar waar de overheid in geen velden of wegen is te bekennen. Zo heeft het dorp Anapaike (Kawemkahan) een eigen lagere school opgezet en wordt nu gewerkt aan een eigen viskwekerij, waardoor de inheemsen niet meer afhankelijk zijn van vis uit de door kwik vervuilde kreken en rivieren.
Ook wordt een historisch looppad van de Wayana weer open gekapt waardoor de Wayana inheemsen, die dorpen hebben in Suriname, Frans-Guyana als Brazilië, elkaar vaker bezoeken. De smalle weg loopt van de Luwekreek, een zijtak van de Litanirivier, naar het verlaten dorp Muloko in Brazilië. Via dit pad kwamen jaren geleden de eerste Wayana’s met hun leider Kailawa vanuit Brazilië naar Suriname.
PK
