Op social media is door de Surinaamse ambassadeur en (oud-)docent Mensenrechten van de Surinaamse universiteit, Henry Macdonald, de aandacht van de samenleving gevraagd voor de herdenking van de geboortedag van de Surinaams-Amerikaanse uitvinder Jan Matzeliger. Het is goed dat wij regelmatig herinnerd worden aan de uitmuntende prestaties van personen die de Surinaamse nationaliteit dragen of hebben gedragen of die in Suriname zijn geboren. Volgens Hans Breeveld kunnen de mensen die excelleren in de samenleving of dat hebben gedaan, ook aangeduid worden met de waardering ‘excellentie’. Er zijn onder de Surinamers en in Suriname geboren personen, dwars door alle bevolkingsgroepen en dwars door alle staatkundige perioden heen, Surinamers geweest die uitmuntende prestaties hebben geleverd en interessante persoonlijkheden zijn. Ze zijn er nog steeds. Het zijn voorbeelden voor de komende generaties, zij zijn het memoreren waard. Deze personen moeten wij steeds ‘portretteren’, hetgeen niet betekent dat wij hen per se tekenen, maar meer dat we hun karakter en hun uitmuntendheden belichten, zodat de jongere generaties ook geïnspireerd raken en dromen om grote of uitzonderlijke dingen te gaan ondernemen. Het vakgebied waarin Surinamers het meest geëxcelleerd hebben, is sport. Maar ook op het gebied van de wetenschappen zijn er Surinamers die een voorbeeld kunnen zijn, maar de bevolking herkend deze burgers niet en soms letterlijk. Zo zijn er sporters die in het buitenland niet vrij en blij op straat kunnen lopen zonder omringd te worden door mensen, maar in Suriname loopt men gewoon onder de markt om groenten te kopen. Surinamers geloven over het algemeen niet in grote Surinamers die bijvoorbeeld internationaal of regionaal bekend zijn. Ook is er weinig waardering voor vakdeskundigen, die kunnen gewoon worden genegeerd of aan een kant gezet. Zelfs professoren die kosteloos hun diensten willen aanbieden aan Suriname, omdat ze al andere bronnen van inkomsten hebben, worden in Suriname genegeerd. Dat is altijd onder alle regeringen gebeurd. Vandaag besteden we aandacht aan Jan Matzeliger. Zijn verhaal is dat van een man die geloofde in dingen die niet bestonden. Hij was niet bang om datgene wat geen realiteit was, tot realiteit te maken. Jan Ernst Matzeliger werd geboren op de Plantage Twijfelachtig in Suriname op 15 september 1852. Dat was 13 jaar voordat de slavernij in Suriname officieel zou worden afgeschaft. Hij overleed te Lynn (Massachusetts) in de USA op 24 augustus 1889. Deze in Suriname geboren uitvinder heeft de schoenzwikmachine ontworpen. Matzeliger werd in 1852 als zoon van Ernst Carel Martzilger jr. (1823–1864) en de huisslavin Aletta op de koffieplantage Twijfelachtig aan de Cotticarivier geboren. Zijn vader was op het moment van zijn geboorte eigenaar van de plantage Twijfelachtig. Hij was een Nederlander van Duitse afkomst. Als kind van een slavin was Matzeliger automatisch ook in slavernij geboren. In 1862, een jaar voor de emancipatie (afschaffing van de slavernij) in Suriname op 1 juli 1863, werd hij door zijn tante Maria Jacoba Henriette Martzilger vrijgekocht. Dat was de zuster van zijn vader. Bij zijn vrijkoop verkreeg Jan officieel de naam van Jan Ernst Martzilger. Enkele jaren na zijn geboorte was hij van de Plantage Twijfelachtig verhuisd naar het huishouden van zijn tante in Paramaribo. Bij zijn aankomst in Amerika werd de naam Martzilger veramerikaanst naar Matzeliger. Jan Matzeliger begon op 10-jarige leeftijd als leerling bij de koloniale scheepswerf in Paramaribo, waar hij een bijzonder interesse aan de dag legde voor machines. Hij verliet Suriname op 19-jarige leeftijd en werkte als een worked als een machinist op een koopvaardijschip van de Oost-Indische Compagnie gedurende enkele Jaren voordat hij zich vestigde in Philadelphia, Pennsylvania, waar ingewijd werd in de schoenenbusiness. Tegen 1877, toen hij goed Engels kon praten, verhuisde hij naar Massachusetts om zich verder te verdiepen in de schoenenindustrie. Hij werkte op den duur voor de schoenfabriek van de Harney Brothers Shoe Factory. Toen werd de schoen nog met de hand gemaakt. Er werd toen een mal gemaakt van de voet van de klanten en op basis daarvan warden de schoenen gesneden en op maat gemodeleerd. Het moeilijkste deel was het vastmaken van de zool aan de bovenkant van de schoen. Men geloofd toen nog erin dat bij het ontwerpen van schoenen de handenarbeid van het vasthechten van de zool aan het bovengedeelte noodzakelijk was. Deze werkers hadden daarom grote macht in deze industrie. De schoenstikkers hielden werkstakingen waardoor andere werkers zonder inkomen kwamen te zitten. Na 5 jaar werken registreerde Matzeliger een patent voor zijn uitvinding van de automatische schoenstikmachine in 1883. Waar een kundige schoenstikker per dag 50 paar schoenen kon naaien in een shift van 10 uren, stikte de machine van Matzeliger tussen de 150 en de 700 paren per dag. Daardoor warden de prijzen van schoenen direct gehalveerd en warden ze dus bereikbaarder voor de gewone man. Matzeliger verwaarloosde zijn gezondheid enorm bij het werken aan zijn uitvinding, hij at uren achter elkaar niet. Een griep ontwikkelde in tbc waarna hij overleed op 24 augustus 1889, 3 weken voor zijn 37ste verjaardag. Omdat hij zo vroeg overleed heeft hij de winsten van zijn uitvinding niet meegemaakt. Matzeliger’s uitvinding is wellicht de meet belangrijke uitvinding voor New England (een deel van Amerika). En nu komt het, Matzeliger werd tot voor kort niet vermeld in de Amerikaanse geschiedenisboeken…vanwege de donkere kleur van zijn huid. Tijdgenoten zouden met in de 19de eeuw de “Dutch nigger” hebben genoemd en ook laatdunkend hebben uitgelaten over zijn uitvinding. In zijn naam werd in de USA in 1991 tijdens Black History Month een postzegel uitgeven. In 1985 vernoemde de stad Lynn een brug naar de uitvinder. Matzeliger is een mens met Surinaams bloed die een impact heeft gehad op de hele wereld. Het is een figuur waarin we ons moeten verdiepen. Het is een figuur waarop wij trots moeten zijn.
