De wereld zit nu al zo’n drie maanden in het web van COVID-19 en de nasleep die hiermee gepaard gaat. Er is en wordt nog steeds veel geschreven over de fysieke gevolgen van de invasie van het Coronavirus op het lichaam. Ik wil een ander onbesproken aspect van deze pandemie voor het voetlicht brengen. Behalve de fysieke gevolgen van COVID-19, zijn er psychosociale gevolgen vanwege de onzekerheid, namelijk een gevoel van onmacht en hulpeloosheid.
Voor verder te gaan wil ik de term stress definiëren. De term stress is afkomstig uit de metallurgie, civiele techniek en bouwkunde. Wanneer metaal of een andere stof aan druk, temperatuurverschillen, of rekkracht wordt blootgesteld, verandert de moleculaire dichtheid. Anders gezegd, het metaal of de stof wordt langer of korter. Lassers en aannemers, monteurs en meubelmakers kunnen ervan getuigen dat materialen die ze gebruiken afhankelijk van temperatuur, druk of rekkracht passen of niet meer passen. Dat wil zeggen dat de stof zich aanpast bij veranderde milieuomstandigheden.
Dit concept is in de jaren ’60 door Hans Selye toegepast op het menselijk vermogen om zich aan te passen bij veranderde omstandigheden.
De noodzaak bij de mens om deze aanpassing te plegen noemen wij een stressreactie. De persoon in kwestie reageert dus op de veranderde omstandigheden om die te overleven en zijn of haar mentale en sociale evenwicht te behouden.
Uiteraard is de toepassing bij de mens niet letterlijk, want bij de mens komen percepties van sensorische prikkels, verwerking van die prikkels en beslissingen die daarop volgen van toepassing.
Wanneer mensen geconfronteerd worden met veranderde omstandigheden, zij het plotselinge of langzame, gaan ze zich aanpassen. Deze aanpassing vereist energie, veerkracht en creativiteit en wordt uit het brein aangestuurd.
Wanneer de stressreactie kortdurend is, verloopt de aanpassing over het algemeen zonder hakken of stoten. Als de stressreactie langdurig aanhoudt of als er herhaaldelijk triggers aanwezig zijn die de stressreactie stimuleren, kunnen fysieke en psychologische symptomen zich voordoen.
Een stressreactie begint met een perceptie van gevaar, verlies en onmacht om een situatie op te lossen. Deze perceptie vindt plaats in het brein en veroorzaakt fysieke reacties via het sympathische zenuwstelsel door het uitstoten van hormonen, zoals Cortisol, (een Corticosteroïde), Adrenaline en Noradrenaline.
Deze fysieke reacties kunnen de volgende symptomen veroorzaken: gewichtstoename, hoge bloeddruk, slaapstoornis, stemmingsstoornis, verminderde energie, menstruatiestoornis, een risico voor diabetes type 2 en hart- en vaataandoening, bij personen die aanleg of een gevoeligheid hebben.
Nu zullen wij een blik werpen op wat het effect van COVID-19 op het brein is.
Door de onzekerheid, gecreëerd door het virus, het gevoel van onmacht en het feit dat het virus lijkt te ontsnappen aan de inspanningen die gepleegd worden, ontstaat een stressreactie.
Het brein heeft een basis beschermingssysteem, de bloed-brein barrière. Deze barrière beschermt het brein tegen schadelijke stoffen, bacteriën en virussen die circuleren in het bloed. Stress vermindert de efficiëntie van deze barrière en veroorzaakt wat wij zouden kunnen noemen een lekkage hierin, waardoor stoffen en organismen die gewoonlijk niet in de bloedbaan van de hersenen belanden nu wel toegang vinden.
Deze stoffen kunnen een ontsteking
veroorzaken. Het hormoon cortisol dat ik eerder noemde is gekoppeld aan
stemmingsstoornissen zoals depressie en angst, die weer geassocieerd is zijn
met een verminderde grootte van de hippocampus (het centrum van het geheugen
netwerk). Ook de concentratie en werking van de neurotransmitters Serotonine en
Dopamine veranderen en dragen bij aan depressie en angst. Thyroxine (meer
bekend als T3 enT4 op lab rapporten) die door de schildklier wordt uitgestoten
wordt ook beïnvloed door langdurige stress. Bij langdurige stressreacties wordt
er minder hiervan geproduceerd en deze verlaging maakt het immuunsysteem minder
efficiënt. Dus is de mens meer vatbaar voor infecties en ontsteking.
De verstoring van de werking van deze stoffen
kan ook leiden tot cognitieve – en gedragsstoornissen zoals ontregeld geheugen,
en leer-en gedragsproblemen. Deze ontregeling veroorzaakt ook de eerdergenoemde
slaapstoornissen die op hun beurt stemmingsstoornissen negatief beïnvloeden.
Deze stemmingsstoornissen kunnen de school-en werkprestatie verminderen.
Wat kan de gewone burger doen om de situatie een beetje beheersbaar te maken?
Het is wetenschappelijk bewezen dat sporten of aerobe oefeningen helpen tegen depressie en angst. Daarnaast heeft sporten en aerobe oefenen ook een gunstig effect op het aanmaken van nieuwe neuronen (neurogenese). Een andere manier om met stress om te gaan is de relatie met familie en vrienden te verstevigen. Ontspanningsoefeningen kunnen ook een positief effect hebben op de symptomen van een stressreactie.
Als u in het verleden last heeft gehad van depressie en angststoornissen, en u overgevoelig bent voor deze stemmingsstoornissen doet u er goed aan een psychologisch verwijsbriefje bij uw huisarts aan te vragen voor een psychologisch consult. Als u verdere vragen heeft kunt u contact maken met de schrijver.
Dr. R. S. Ellecom, Psy.D.,Dr.P.H.,HSPP
Klinische Neuropsycholoog
Medische Voedingskundige Specialist
[email protected]/ Tel 899-6441
