Elton John zong: “Sorry seems to be the hardest word.” Maar ik zeg, sorry zeggen is lang niet zo moeilijk als een fout toegeven. Een mens zegt veel sneller terloops sorry dan, ‘ik heb een fout gemaakt.’ Ze verzinnen liever smoesjes of leggen de schuld bij iemand anders, m.a.w. ze weigeren de verantwoordelijkheid te nemen. En hoewel we misschien denken dat het iets te maken heeft met koppigheid of trots, ligt de oorzaak vaak dieper: het weigeren een fout toe te geven is vaak het resultaat van het willen beschermen van een zeer kwetsbaar zelfbewustzijn. Angst voor fouten en falen zit diep geworteld in ons menselijk brein. Dat is ook logisch want het zit verankerd in onze systemen. Als kind werd en word je immers geleerd dat fouten maken een rode streep opleverde in het schriftje op school? Wie iets fout doet, wordt er (negatief, corrigerend, soms belerend) op aangesproken en wie iets goed doet, wordt beloond! Of nog erger: wie iets fout doet, wordt erop afgerekend of uitgelachen door anderen. De angst voor falen is dus begrijpelijk. Wat kan een kind anders dan fouten vermijden, zich indekken, verontschuldigen en excuseren? Fouten maken roept dus negatieve gevoelens op.
Toegeven dat ze iets verkeerds hebben gedaan is voor velen iets bedreigends omdat ze hun acties niet los kunnen zien van hun karakter. Als ze iets verkeerds hebben gedaan dan moeten ze wel een slecht mens zijn, als ze iets doms hebben gedaan dan moeten ze wel een dom mens zijn. En daarom voelt het toegeven van een fout als een enorme bedreiging van hun identiteit en zelfwaarde. Normaal is het zo dat als jij een fout toegeeft, jij dan de deur opent naar schuld, maar er zijn mensen die weigeren een fout toe te geven omdat ze denken dat ze daarmee de deur openen naar schaamte. Schuld laat je je slecht voelen over je daden, en schaamte laat je je slecht voelen over jezelf en is daarmee een schadelijkere emotie dan schuld. Hoewel de meesten van ons excuses zien als een kans om een conflict op te lossen, zijn mensen die een fout niet willen toegeven vooral bang dat hun excuses de deur openen naar nog meer beschuldigingen en conflicten. Mensen die een fout niet toegeven zijn bang dat wanneer ze dit wel doen, ze dan alle verantwoordelijkheid opeisen en zo de andere partij volledig vrijpleiten.
Een blik in de wereld van nu laat zien dat het lijkt alsof we leven in een tijd van schijnbare volmaaktheid, in een wereld met een epidemie van onfeilbaarheid. Dit is duidelijk te zien bij politici daar die wanhopig proberen een beeld naar de samenleving op te hangen van absolute perfectie. Vele politici nemen niet de verantwoordelijkheid voor wat ze verkeerd doen en instellingen sluiten hun ogen voor hun tekortkomingen. Fouten toegeven en de verantwoordelijkheid nemen voor slechte beslissingen, is een grens die velen niet willen oversteken. Dit heeft vooral te maken met het klassieke idee dat een fout toegeven, een teken van zwakte is. Het tegendeel is echter waar, it takes a very strong person to admit failure. Het is al erg genoeg om dit gedrag op afstand te zien bij een politicus, maar ermee geconfronteerd worden in je naaste omgeving bij familie of vrienden is frustrerend. Door hun fout niet toe te geven, geven ze de ander een gevoel van frustratie en tenslotte geeft de ander het op omdat hij inziet dat deze persoon een starre persoonlijkheid heeft en weinig sociale vaardigheden. Narcisten hebben een uitermate positief zelfbeeld. Ze geven nooit of zelden toe dat ze iets verkeerds hebben gedaan. Ze kiezen er altijd voor om zich te richten op de fouten van een ander. Persoonlijke onverantwoordelijkheid heeft te maken met emotionele onvolwassenheid en een gebrek aan sociale vaardigheden. Mensen die hun fouten niet toegeven, missen dus fundamentele vaardigheden in sociale communicatie. Zij die geen verantwoordelijkheid nemen voor hun fouten, gaan ervan uit dat die fouten niet bestaan. Deze persoonlijke focus leidt meestal tot falen. Mensen schijnen het gemakkelijker te vinden om sorry te zeggen dan om te zeggen ‘je hebt gelijk, ik heb een fout gemaakt.’ In het eerste geval regelen ze het emotionele aspect zonder echt de volledige verantwoordelijkheid op zich te nemen. Wanneer we fouten maken, hebben we twee mogelijkheden. – Toegeven dat je gefaald hebt en verantwoordelijkheid nemen. (recent nog Iran) -Weigeren toe te geven en dan een verdedigingsmechanisme toepassen. Deze mensen gebruiken vaak vele psychologische strategieën om op een schaamteloze manier hun verantwoordelijkheid te ontlopen. Ze denken vaak dat niet toegeven ze sterker maakt en meer macht geeft over anderen. (Poetin, Bouterse). Ze weten dus dat ze gefaald hebben en dat er sprake is van cognitieve dissonantie (verkiezen om twee tegenstrijdige situaties te negeren om hun identiteit in tact te houden). Toch kiezen ze ervoor om het ’t zwijgen op te leggen zodat ze hun ego kunnen beschermen. Zulke mensen vergeten vaak dat een fout toegeven juist een mooie kans is om te groeien en beter te worden.
Leren van je eigen fouten is een slogan die veel mensen met de mond beamen maar weinigen in de praktijk brengen. De vraag is of wij onszelf toestaan om van onze fouten te leren. Een reden waarom vaak weinig van fouten wordt geleerd is, naast de persoonlijke angst voor falen en fouten, ook een cultuur van afrekening. In bedrijven maar ook in de politiek zijn tal van voorbeelden te noemen van fouten of misrekeningen die gemaakt zijn, waarna een schuldige wordt aangewezen die moet aftreden of verdwijnen als zijnde de oplossing voor het kwaad dat geschied is. (de vele reshuffels tijdens de regering Bouterse. Recent nog zocht men de oplossing in Van Trikt die Gersie vervangt). Daarna gaat het systeem weer op dezelfde voet verder. Er is dus geen oplossing. Dit draagt niet bij aan vertrouwen of een sfeer om van fouten te leren. Belijden met de mond is nog wat anders dan in de praktijk toepassen. Je kunt pas van je fouten leren als jij je veilig voelt. Fouten toegeven betekent stoppen om anderen te beschuldigen. Wie zijn fouten toegeeft, neemt verantwoordelijkheid. Wie een ander voortdurend de schuld geeft, schuift de verantwoordelijkheid af maar sluit zichzelf daardoor ook af voor ‘het leren van fouten.’ (Bouterse die voor elke gebeurtenis met het beschuldigende vingertje wijst naar Nederland) Leren van fouten heeft dus ook te maken met mindset. Wanneer u zich er niet voor open stelt, leert u ook niets. En als jij je verantwoordelijk voelt voor je gedrag en keuzes, ben je ook aanspreekbaar wanneer iets fout gaat. Als je geen verantwoordelijkheid neemt, dek jij je in met excuses en ben je niet aanspreekbaar. The choice is yours:’ Hoe wil je door het leven gaan, verantwoordelijkheid nemen of verantwoordelijkheid afschuiven?’
“Fouten maken is menselijk, vergiffenis schenken is goddelijk.”
Josta Vaseur
