In de professie zal het altijd (moeten) gaan om het voortbrengen van een goed waaraan door de maatschappij hoge waarde gehecht wordt. Wij kunnen zonder veel nadenken enkele aansprekende voorbeelden daarvan geven. Onder meer de medicus die zich bekommert over de gezondheid van zijn of haar clienten. Verder de advocaat die zijn of haar maatschappelijke waarde ontleent aan gevestigde opvattingen van de samenleving over recht, wet en openbare orde. Of de registeraccountant die zijn goedkeurende verklaring wel of niet geeft over de betrouwbaarheid van de financiële huishouding van de overheids- en /of private organisatie. Het feit dat de gemeenschap bereid is fors te betalen voor de door de professional geleverde diensten is de uitingsvorm van de bijzondere waardering die getoond wordt voor de professie, terwijl ook het vertrouwen daarin tot uitdrukking komt. De verworven bekwaamheden van de professional, wiens beroep in veel gevallen wettelijke bescherming geniet, geven aan diens plaats in de maatschappij een extra dimensie. Notarissen, medici, apothekers, advocaten en registeraccountants zijn voorbeelden van professies die niet voor een ieder toegankelijk zijn. Voor menig professie geldt dat de beoefenaar daarvan zich ongeconditioneerd dient te houden aan een voor zijn vakgebied geldende samenstel van waarden en gedragsnormen die zowel tijdens de beroepspraktijk, maar ook daarbuiten, beperkingen opleggen aan zijn vrijheid van handelingen en gedragingen. De drank- of gokverslaafde medicus of advocaat die zich in het openbaar als zodanig doet kennen schaadt niet slechts het eigen imago als lid van de samenleving, doch beinvloedt ook in negatieve zin de perceptie van de gemeenschap op de professie als geheel. De frauderende of corrupte notaris brengt ernstige schade toe aan het vertrouwen dat de samenleving in deze categorie beroepsbeoefenaren moet (kunnen) stellen. De medicus die betrapt wordt op onethisch gedrag in zijn of haar werkpraktijk dient te beseffen welke beschadiging deze misstap zijn collega’s berokkent. Maar, zo wordt aangenomen, verschaft de professionele opleiding ruimschootse theoretische achtergrondskennis, terwijl de beroepspraktijk garant staat voor steeds meer ervaringskennis. Zowel opleiding als werkervaring dragen in een gezonde taakuitoefening bij aan de professionele opstelling van de expert. Maar hoe het ook zij, de karaktereigenschappen van iemand zijn uiteindelijk mede bepalend voor de wijze van omgaan met het vakgebied en met anderen in het sociale verkeer. Verder is het zich houden aan de geldende beroepscode een dure plicht van elke professional, zoals dat overigens ook geldt voor de onderwijsgevende, de journalist, de politiebeambte, de vervolgingsambtenaar, de militair of de cipier. Een bijzonder kenmerk van de professie, is dat de groep professionals zich graag van anderen onderscheidt door een eigen beroepsorganisatie. Zo kennen wij in ons land onder meer de Vereniging van Medici, de Orde van Advocaten, de Orde van Notarissen, de beroepsorganisatie van Registeraccountants, de Vereniging van Apothekers. Bij het opsommen van deze beroepsorganisaties, vallende onder de noemer ‘professie’’ is het niet altijd duidelijk tot hoever daarmede gegaan kan worden. Immers, bij de professie staat niet het verwerven van een inkomen of het maken van winst op de eerste plaats. De professional is altijd dienstverlener die een prestatie van hoog tot uitzonderlijk hoog niveau weet te leveren waarvoor hij goed betaald wordt. In dit licht bezien is het dan de vraag in hoeverre de Vereniging van Apothekers als beroepsorganisatie van professionals kan worden gezien, of dat het hier gaat om een saamhorigheidsorganisatie van beroepsgenoten. Uiteindelijk is het werk van de apotheker commercieel gericht, hoezeer er ook een element van dienstverlening daaraan kleeft. Het is niet zonder reden dat gesteld wordt dat de professional geen loon of salaris ontvangt, doch een honorarium of ereloon. In de loop van de tijd werd de duiding ‘professionele organisatie’ in ruimer verband gebruikt, waarbij het begrip ‘professional’ ook voor andere beroepen toepasselijk werd. Bureaus van raadgevende ingenieurs vallen ook onder het begrip ‘professionele organisatie, hoewel ook hier de analyse van kosten en baten een voornaam gezichtspunt is. Vormen de afgestudeerde verpleegkundigen in ons land een professionele categorie? De vraag die aanstonds hierop volgt , is of deze gezondheidswerkers wel of geen gevestigde en gezaghebbende beroepsorganisatie hebben. Bestaat een vereniging van verpleegkundigen die aan deze kenmerken voldoet? Zo ja, heeft deze organisatie regulerende, controlerende en misschien ook sactionerende bevoegdheden? Als dat ook zo is, zouden de hoger opgeleide verpleegkundigen vooralsnog aangeduid kunnen worden als semi- professionals, op weg naar professionalisering. Tot slot nog deze notitie. Leiding willen geven aan professionals, werkzaam in een arbeidsorganisatie, bijvoorbeeld in een ziekenhuis, zal niet zo best lukken. Het gaat immers om hoog opgeleiden die de codes en regels van hun vakgebied en van hun beroepsorganisatie als van hogere orde zien dan hetgeen dat binnen de hiërarchische verhoudingen van de werkorganisatie geldt. Professionals hebben geen behoefte aan leiding in hun werk. Zij willen duidelijk onderscheiden worden van andere categorieën werkers zoals administratieve en andere ondersteunende personeelsleden. Als gevolg van zijn professionele opstelling zal de professional zich verzetten tegen onderworpenheid aan de bevelslijnen die gelden in de traditionele hiërachische verhoudingen. Dat dit verschijnsel fricties kan veroorzaken in de organisatie is geen onbekendheid. Maar ook in de politie- en militaire organisatie wordt het administratief en ander ondersteunend personeel als van secundaire betekenis beschouwd. De getuigenis van een slechte organisatiecultuur. Van een slechte attitude jegens personeelsleden die in de secundaire processen zoals personeelsadministratie, logistieke ondersteuning en onderhoud onmisbare werkers zijn.
Stanley Westerborg
Organisatieanalist
