Psychische aandoeningen werken verlammend, frustrerend of drijven mensen tot wanhoop. Ze worden nog steeds erg onderschat, terwijl ze een hoge ziektelast en veel arbeidsverzuim veroorzaken. Voor de economie is het dus belangrijk om er niet alleen maar lippendienst aan te bewijzen. Psychische aandoeningen worden nog te vaak gezien als morele tekortkomingen (eigen schuld, zwakte), terwijl er genoeg bewijs is dat ze het gevolg zijn van een complexe biologie in combinatie met omgevingsfactoren. Veel mensen worstelen met depressie, angst en verslaving – de meest voorkomende psychische aandoeningen – en ook eetstoornissen en psychose. Het is onbetwist dat 1 op 4 personen ooit in het leven met een psychische aandoening te maken zal krijgen. In uw omgeving moet er dus iemand zijn die een psychische aandoening heeft gehad of heeft.
Gezondheidscijfers vormen de basis waarop beleid kan worden afgestemd. Kennis van hoeveel mensen ziek zijn, wat mensen ziek maakt en doodt kan helpen om te bepalen wat voorrang heeft om te worden aangepakt. In Suriname zijn goede gezondheidszorggegevens schaars. Daarom moeten onderzoeken zoals het bevolkingsonderzoek in 2015 naar depressie, angst en middelenmisbruik in Paramaribo en Nickerie worden toegejuicht. Dit onderzoek is uitgevoerd door het Psychiatrisch Centrum Suriname (PCS) in samenwerking met Arkin Amsterdam en gefinancierd door de Uitvoeringsorganisatie Twinning faciliteit Suriname-Nederland (UTSN). De gegevens zijn gepubliceerd en zijn een basis voor verder onderzoek en beleid. Het onderzoek bevestigt dat de veel voorkomende psychische aandoeningen, in Suriname net zo vaak voorkomen als in de rest van de wereld. Ook werd duidelijk dat ruim 80% van de mensen met depressieklachten niet de juiste hulp krijgen die ze nodig hebben. Dit komt overeen met gegevens van de World Health Organization (WHO) waaruit blijkt dat veel personen met een psychische aandoening – tot 85% in ontwikkelingslanden – niet de behandeling krijgen die ze nodig hebben. Er gaapt dus een groot gat tussen psychische aandoeningen en de hulp die de mensen krijgen. Verklaringen hiervoor zijn armoede, vooroordelen, te weinig hulpverleners en weinig effectieve behandelingen.
Suriname zit in de top tien van landen met de meeste zelfdodingen per jaar. Het aantal zelfdodingen in Suriname is twee keer meer dan het aantal verkeersdoden, drie keer meer dan het aantal prostaatkankerdoden en vier keer meer dan het aantal moorden. Dit is schokkend. Toch blijven effectieve maatregelen om zelfdoding te bestrijden ver achter. Spant de overheid zich wel voldoende in om zelfdoding te voorkomen? Wordt dit probleem wel serieus genomen? Zijn de risicofactoren voor zelfdoding en zelfmoordpogingen bekend en zijn preventiemaatregelen vastgesteld? Is er een concreet plan om het dodenaantal te verminderen? Zijn er 24-uurs crisisteams en een goede follow-up zorg voor degenen die een zelfmoordpoging doen? Zijn er concrete, effectieve maatregelen zoals het verminderen van de toegang tot zelfmoordmiddelen zoals vuurwapens en gramoxone? In de krant lees ik dat er jaarlijks tussen de 700 en 800 zelfmoordmoordpogingen worden geregistreerd in het Academisch Ziekenhuis Paramaribo, waarvan ongeveer 14% herhaalde pogingen zijn. Helaas blijft de aandacht meer gericht op de zelfdodingen en de zelfmoordpogingen en niet zozeer op de terugkerende en slopende strijd die eraan voorafging. Het moet anders. Er moet eerder hulp komen voor mensen die elke dag worstelen met een psychische aandoening. Een probleem is de mensen te bereiken voor het te laat is. Een goede manier om mensen te bereiken is via internet en smartphone. De ontwikkeling van een goede en gratis verkrijgbare app op de smartphone, die toegang geeft tot screening en adviezen, zou een oplossing kunnen zijn. Het kan de eerste laagdrempelige stap zijn om naar een dokter of psycholoog te stappen, of een hulpmiddel als de klachten opvlammen en de nood toeneemt. Via een app zou men meer te weten kunnen komen over psychische problemen: hoe signalen te herkennen en wanneer actie nodig is, of om klachten te monitoren met adviezen wat je ertegen kunt doen. In sommige landen worden deze apps al ontwikkeld. Voor Suriname is dit nog een theoretische mogelijkheid, omdat nog te weinig mensen een internetverbinding of een smartphone hebben.
Een psychische aandoening is geen schande. Mensen zijn vooral bang dat men ‘het te weten komt’. Zo blijven deze aandoeningen buiten beeld en wordt er geen geld vrijgemaakt voor onderzoek en behandeling, ook al is de last van deze aandoeningen op de samenleving groot. Hetzelfde zou ook gebeuren met aandoeningen zoals suikerziekte, hoge bloedruk of kanker, als men zich ervoor zou schamen. Het vooroordeel dat kleeft aan psychische aandoeningen betekent dat veel mensen hun ziekte niet toegeven. Het zorgt er ook voor dat financiering van deze zorg niet evenredig is aan de nood die deze aandoeningen veroorzaken. De houding ten opzichte van psychische aandoeningen moet veranderen. Niet zo lang geleden betekende het stigma rond kanker dat artsen soms – uit vriendelijkheid – logen tegen patiënten over de diagnose. Mensen durfden de ziekte zelfs niet bij de naam te noemen, vanwege de onjuiste gedachte dat je dan de ziekte ook zou kunnen krijgen. Sommigen durfden alleen maar K te zeggen. Ofschoon de meeste vormen van kanker nog steeds ongeneeslijk zijn, komt men er nu mee naar buiten en stroomt er heel veel geld in die richting voor onderzoek, vroegdiagnostiek en behandeling, waardoor steeds meer vormen van kanker, mits vroeg ontdekt, goed te behandelen zijn. Het vooroordeel verbonden aan psychische aandoeningen zal ook vervagen wanneer de behandelingen effectiever worden. Maar daar is meer geld voor nodig en om dat te krijgen is voortdurende inspanning vereist om het probleem erkend te krijgen.
Vooroordelen verhinderen het zoeken van hulp en blokkeren herstel. Mensen zijn bang voor afwijzing als hun aandoening bekend wordt. Een ernstige depressie is even ernstig als een hartziekte, maar de oorzaken en de behandeling zijn complexer, omdat er meerdere oorzaken bij depressie een rol spelen. Gewone mensen hebben een verkeerd beeld van psychische aandoeningen – eng, gek, gevaarlijk -, terwijl de meeste psychische aandoeningen voorkomen bij gewone mensen. De beste manier om de publieke houding ten aanzien van psychische aandoeningen te veranderen, is door vaker te berichten dat psychisch lijden verlicht kan worden. Verhalen over mensen die succesvol zijn behandeld voor depressie, angst, psychose en verslaving verminderen de negatieve houding ten aanzien van psychische aandoeningen en verlagen de drempel om hulp te zoeken. Neem het volgende voorbeeld. Iemand die familieleden heeft verloren bij de SLM vliegramp in 1989, heeft meer dan 20 jaar vermeden om hulp te zoeken. Ze vluchtte in alcohol- en drugsgebruik. Ze kon nauwelijks praten over de gebeurtenis, omdat ze werd overspoeld door heftige emoties. De plek des onheils durfde ze niet te bezoeken, de gedachte alleen al deed haar hevig trillen en beven. Door een succesvolle traumabehandeling kreeg ze meer inzicht in haar klachten en veel beter controle over haar emoties. Een ander voorbeeld laat zien hoe het vooroordeel over mensen met een psychische aandoening een groot probleem blijft. Een jonge, intelligente, hoogopgeleide vrouw met een bipolaire stoornis (manische-depressie) wordt succesvol behandeld met het gebruikelijke medicijn: lithium. Ze is al jaren stabiel, maar durft haar werkgever niet te vertellen dat ze aan deze ziekte lijdt, omdat ze bang is voor afwijzing en ontslag; ze durft alleen in het weekend of in de avond naar de dokter te gaan. Sommige psychische aandoeningen zijn niet te genezen, maar mensen kunnen er wel mee leren leven en werken, en leren hoe verergeringen op tijd te herkennen en te voorkomen; het is te vergelijken met suikerziekte. Er zijn groepen zoals homoseksuelen die last kunnen krijgen van psychische aandoeningen omdat ze gecriminaliseerd worden. Homoseksualiteit is geen leefstijlkeuze, het is gewoon een aspect van menselijke seksualiteit. Het is goed om dit iedere keer te herhalen totdat mensen beginnen te luisteren. De giftige houding die haat en vooroordelen tegen groepen aanwakkert moet worden tegengegaan.
Veel personen die licht ontvlambaar zijn of zelfmoordgedachten hebben gaan door een crisis in hun persoonlijke of professionele leven. De beste manier om levensgevaarlijke crises te voorkomen is risico analyse en risicobeheering. Bij zorgelijk gedrag of zorgelijke situaties moeten maatregelen genomen worden om escalatie in geweld te voorkomen. Het kan simpelweg betekenen dat iemand wordt gewezen op zijn ongepast gedrag en dat vervolgens met diegene wordt samengewerkt om het te corrigeren. Het kan ook inhouden dat er voortdurend contact wordt gehouden met de persoon en dat die in contact wordt gebracht met elke hulp waar hij of zij behoefte aan heeft. Hoe meer mensen de hulp krijgen die ze nodig hebben, ongeacht of het zal helpen of niet, hoe groter de kans dat het voor sommige wel een succes zal zijn. Een hecht netwerk van personen die huisvesting, gezondheid, onderwijs, arbeid, veiligheid en sociale activiteiten organiseren en controleren, biedt mogelijkheden om afwijkend gedrag of gedragsverandering op tijd vast te stellen en goede ondersteuning te bieden om mensen weer op de rails te krijgen. Overigens is het goed om in het achterhoofd te houden dat het meeste geweld wordt gepleegd door mensen die geen psychische aandoening hebben en dat de meeste mensen met psychische problemen geen gewelddadige misdaden plegen.
Red ook de kinderen en de jongeren. Ze kunnen beschadigd worden door seksueel misbruik, geweld en roofovervallen; dit is altijd verschrikkelijk. Hun leed blijft vaak onzichtbaar. De psychische aandoeningen die uit een trauma voortkomen, moeten worden aangepakt. Dit is goed voor zowel de slachtoffers als de samenleving. Het is bekend dat langdurige en ernstige stress de zich ontwikkelende hersenen kan beschadigen. De kwaliteit van de sociale omgeving – een intacte familie, een vertrouwde hulpverlener, een beschermende buurt – is altijd van grote invloed op de vraag of hulp zal helpen. Gelukkig komen veel kinderen ook zonder hulp onbeschadigd uit een trauma. Probeer kinderen in elk geval goed te begrijpen, dus geen geschreeuw maar begrip. Zoals in het volgende voorbeeld. Men begreep niet waarom een kind niet naar school wilde, totdat men erachter kwam dat het kind, om naar school te gaan, langs de plek moest lopen waar het getuige was geweest van een zeer nare gebeurtenis. Kinderen zijn de bouwstenen van de toekomst en moeten fit en mentaal gezond uit de kindertijd komen. Het tegengaan van geweld en misbruik in de kindertijd kan crimineel gedrag of zelfmoordgedrag in de toekomst voorkomen.
De realiteit van psychische aandoeningen is ernstig en complex. Ze zijn niet zo scherp begrensd en zichtbaar als een gebroken been, ze overlappen elkaar en sommige mensen hebben meerdere psychische problemen tegelijk. Daarom maken deze aandoeningen soms een grenzeloze indruk. Het kost tijd om dat allemaal uit te zoeken en te begrijpen. Daarom kosten onderzoek en behandeling veel tijd en moeite. En de behandeling gaat vaak over de medische grens heen, in de zin dat school, werk, gezin, overheid, een steentje kunnen bijdragen aan herstel van de aandoening. Psychische aandoeningen moeten worden aangepakt door het probleem van vele kanten aan te vallen. Tot slot: slaap is het hoofdvoedsel in het leven. Slapeloosheid is de oorzaak van vele psychische en lichamelijke problemen. Moge u daarom goed slapen en niet hongerig in bed blijven woelen, ondanks de economische crisis en de slechte nachtrust die u werd toegewenst.
D. Balraadjsing (uit Nederland)
