Bij de jaarwisseling wil ik met u praten over hoe wij tegenwoordig de TIJD beleven. Ik zal met u doornemen welke factoren de huidige tijdsbeleving beïnvloeden en dan wat praktische zaken aandragen die mogelijk ons kunnen helpen niet meer zo gestrest te zijn. Ik hoop dan dat we samen leren om de ombuiging te maken van ‘ik heb geen tijd’ naar ‘ik heb tijd’. Er bestaat geen drukke tijd, wij maken de tijd druk.
Vanaf ik bisschop ben geworden, wordt ik vaak heel medelijdend aangekeken met de opmerking: ‘”zal het tegenwoordig heel erg druk hebben’. Ik durf dan niet te zeggen dat ik het niet druk heb, bang als ik ben om niet met de mode mee te gaan. Voordat u denkt dat ik niets te doen heb, laat ik me haasten om te zeggen dat ik wel een volle agenda heb, maar dat ik het niet druk heb”.
Druk
Iedereen heeft het druk. Zodra je iemand iets vraagt, is het antwoord steevast: ‘Ik wil wel, maar ik heb geen tijd’. Anselm Grün zegt: ‘Steeds weer hoor ik de klacht dat we in een hectische tijd leven. De haast in het beroepsleven, in het gezin, in de omgeving zou steeds meer toenemen. Het woord hectisch komt eigenlijk uit de medische vaktaal. Het is afgeleid van het Griekse ‘Hexis’, dat houding en toestand betekent. Een hectische koorts is eigenlijk een langdurige, chronische koorts. Pas in de 20 ste eeuw heeft het woord hectisch de betekenis gekregen van: koortsachtig, opgewonden, druk gejaagd, van ziekelijke bedrijvigheid’. Kennelijk is opgewondenheid tegenwoordig een chronische ziekte, een toestand die de samenleving kenmerkt. Velen klagen vandaag over een het hectisch beroepsleven. Daar wordt elke minuut gepland. Daar wordt men, zonder het te willen, aangezet tot haast die het karakter van een hetze draagt. Hetze komt eigenlijk van haat. Haat zet aan tot vervolging. We worden in de hetze gedreven, we worden tot haast aangespoord. Beide woorden ‘hectisch’ en ‘hetze’ hebben een zeer agressieve klank. Maar het leven wordt tegenwoordig door deze agressieve grondstemming bepaald. We staan onszelf niet eens meer toe om uit te rusten of van het leven te genieten.
Relativeren van de drukte
Als mens hebben wij het vermogen om afstand te nemen van een bepaalde situatie en daarop te reflecteren om zo ons handelen bij te stellen. Wil ik echt meedoen aan zo een levensstijl van een koortsachtige en gejaagde race tegen de tijd of neem ik wat afstand en begin ik zaken te relativeren? We hebben allemaal een beetje druk nodig om te presteren. Als je ouders je nooit onder druk zetten om te studeren dan komt er van studeren nooit iets terecht, want we houden van spelen en tijd te verdoen. Als onze leidinggevende ons niet onder druk zet dan vervallen we allemaal in een ‘zeven even’ mentaliteit. Druk is nodig van binnenuit en buitenaf. Van binnenuit moeten we onszelf doelen stellen anders bereiken we nooit iets en buitenaf moet er druk zijn anders kunnen er geen gezamenlijke doelen worden gerealiseerd. We moeten evenwel meester blijven van de druk die we zelf creëren. Drukte maken we zelf. Leer toch dat bepaalde zaken tijd vragen. Wij en onze leidinggevenden moeten leren realistische doelen te stellen.
Ik heb me in de loop van de tijd een Benedictijnse spiritualiteit aangeleerd. Ik vind de Benedictijnse spiritualiteit echt down to earth. Heel is heel gewoon. Spiritualiteit heeft volgens mij niets te maken met een verborgen of zweverige soort kennis. Een spiritueel mens kun je herkennen aan de kwaliteit werk die hij aflevert. In de Benedictijnse spiritualiteit zijn orde, discipline en schoonheid de grondhouding van een gelukkig leven.
Om met het eerste beginnen: er moet orde zijn in ons leven. Een van de oorzaken van het ‘hectische leven’ of de drukte die we ervaren, ligt in het feit dat we tegenwoordig niet juiste maat weten te houden. We leven in een mateloze samenleving. We kunnen geen grenzen meer stellen. Alles moet sneller en meer. Er is nooit genoeg.
Mateloosheid
Vroeger beantwoorde je een brief na het enkele malen gelezen te hebben. Als je tegenwoordig je app niet meteen beantwoord dan krijg je een volgende app met de mededeling: ‘ik kan zien dat je mijn app hebt gelezen, waarom antwoord je niet’. Ik ben het er helemaal met Anil Ramdas mee eens als hij zegt: ‘hoe sneller en goedkoper de communicatie des te zinlozer het wordt’. Sommige mensen zijn de halve ochtend bezig hun e-mails te beantwoorden voordat ze met het echte werk beginnen. Het is toch paradoxaal dat de moderne mens met de auto, wasautomaat, de microwave en de computer, om maar enkele van de tijdbesparende snufjes te noemen, zoveel tijd tekort komt en onder een chronische tijdsdruk staat. Opnieuw leren orde te scheppen en juiste maat te houden brengt rust in het leven en geeft tijd en ruimte om creatief bezig te zijn. Het hectische leidt nergens toe. We presteren niet beter maar maken juist meer fouten en blijven blind voor de feitelijke oplossingen.
Angst
Naast mateloosheid die ons nodeloos onder druk zet, is angst is van de hoofdoorzaken van de rusteloze drukte die wij ervaren. Er is orde in het menselijk leven wanneer de wil boven het verstand staat en het verstand boven de emotie. Wanneer de emotie begint te overheersen dan is er wanorde in de mens. Angst vormt een innerlijke belemmering om onze tijd effectief en efficiënt te gebruiken. Je kunt angst niet verdringen want als je dat doet dan neemt de angst op een andere manier over en kom je gewoon niet tot werken of opvoeden. De enige manier om met je angsten om te gaan is om die angsten onder ogen te zien en ruimte te maken voor God.
Discipline
Dan het tweede aspect van de benedictijnse spiritualiteit de discipline. We ervaren druk, stress, door dat we geen discipline weten te handhaven in ons leven. Discipline houdt in dat er orde en regelmaat is in ons leven. Op tijd beginnen en ophouden is zo een simpele regel om de tijd als bondgenoot te ervaren, dat we er dikwijls aan voorbij lopen. In Suriname hebben we er een handje van dingen pas op het laatste moment in orde te maken. Discipline vraagt om op tijd op te staan en je rustig voor te bereiden op de nieuwe dag. Discipline vraagt ook dat je eerst begint met de lastige karweitjes en niet om eerst alle apps te beantwoorden. Het alsmaar vooruitschuiven van lastig werk, maakt dat werk zich opstapelt en wij op den duur niet meer weten waar we moeten beginnen. We zeggen dan: ik heb geen tijd, of merk je ook niet dat tegenwoordig de tijd veel sneller gaat. Hoe wij de tijd ervaren hangt af van onze innerlijke gesteldheid. Wie zoveel mogelijk wil doen in zo korstmogelijke tijd, merkt snel genoeg dat je altijd tijd tekort komt. We moeten leren de tijd als onze bondgenoot te zien. Multitasken is tegenwoordig in, maar ik vraag me af of we ook beter presteren. We zijn niet met onze volle aandacht bij een zaak waardoor we gehaast werken, fouten maken en voortdurend denken aan wat de volgende taak is. Hierdoor kunnen wij ook niet genieten van het werk. Zo wordt werken inderdaad een last en zeggen we dat wij geen tijd overhouden om echt te leven. Geniet van je werk en een manier om ervan te blijven genieten is om op tijd pauzes te nemen en op tijd te stoppen.
Schoonheid
God heeft de wereld geschapen vol schoonheid. We hebben echter door onze stedenbouw en industrie maar ook door onze levensstijl de natuur onder druk gezet. De schepping is ons gegeven om ervan te eten en te leven maar ook om van de schoonheid te genieten. God heeft tijden en seizoenen ingesteld. De dag is om te werken en de nacht om ontspannen en te slapen. Hoe dikwijls werken wij niet door tot diep in de nacht? Als het een keertje moet, zal het ons geen kwaad doen maar we moeten wel orde en regelmaat houden met de natuur. Ik zou u ook willen aanraden om thuis van elkaar met elkaar te genieten van de maaltijden in plaats van het eten weg te werken als een noodzakelijk kwaad, soms met de mobiel in de hand. Eet gezond en bewust op regelmatige tijden. Neem toch de tijd om de tafel te dekken met een mooi kleed en bloemetje, steek een kaarsje deze dagen aan. Neem de tijd om de schoonheid te scheppen. Dien het eten smakelijk op. Dit alles maakt dat we tijd anders beleven en de tijd zo doorgebracht gaan zien als quality time. De ziekelijke druk komt weg te vallen. We krijgen dan oog voor de schoonheid van de natuur. We leren dan dat zoals er seizoenen zijn in de natuur er ook seizoenen zijn in ons leven. Zo leren wij luisteren naar de biologische klok in ons.
Er begint een nieuw jaar! Een zee van tijd wordt u gegeven. U hebt het niet verdiend. U krijgt het zomaar. Hou dus op om te zeggen: ik heb geen tijd, zeg liever ik heb tijd!
Karel Choennie, Bisschop van Paramaribo
