Veel kiezers stemmen niet meer kritiekloos op dezelfde partij. Van de vaste stempatronen is er niet veel over: kiezers zweven, wisselen en aarzelen. Daartoe hebben de politieke partijen aanleiding gegeven. De oude partijen overtuigen veel kiezers niet meer, omdat er een grote kloof gaapt tussen hun standpunten en die van deze kiezers. Partijen profileerden zich de afgelopen decennia ideologisch steeds minder scherp en eenmaal in de regering verwatert hun profiel zienderogen. Veel partijen bieden geen ideologisch samenhangend verhaal. En dus switchen en zweven kiezers. Ze zijn op zoek naar een aansprekend verhaal, vinden het soms, raken teleurgesteld en gaan opnieuw op zoek. Uit diverse opiniepeilingen blijkt dat veel kiezers een maand voor de verkiezingen (nog) niet weten of ze wel of niet gaan stemmen. Peilingen naar hoe kiezers gaan stemmen lijken handig; je ziet welke partij het beter en welke het slechter doet bij de kiezer. Maar peilingen zijn ook gevaarlijk, want ze beïnvloeden kiezers. De peilingen geven aan dat de V7 het slechter doet dan de NDP. Overal hoor je en lees je de hele tijd dat de V7 het slecht doet. Daardoor denken veel kiezers dat de V7 de strijd gaat verliezen. Daarom zullen ze misschien niet op V7 stemmen maar op de NDP.
Politiek als merk
In deze fase richt de verkiezingsstrijd zich met name op de kiezers die nog niet weten op wie te stemmen. Om de stem van de zwevende kiezer te winnen, bevechten de politieke partijen elkaar. De grote onderwerpen zoals veiligheid, stabiele economie en onderwijs worden door elke partij als belangrijk speerpunt opgevoerd. Voor het behalen van zetels wordt elk kunstje uit de kast gehaald. Maar waar letten kiezers nu echt op? Kennen kiezers de standpunten van de partijen? Een deel van de stemgerechtigden wel, maar de meerderheid is slechts matig op de hoogte ervan. Hoe win je de stem van kiezers?
Vroeger werd vaak van huis uit bepaald op welke partij gestemd zou worden. Het is tegenwoordig niet vreemd wanneer mensen pas in het stemhok een definitieve beslissing nemen. Belangrijk voor kiezers is dat een politieke partij gezien kan worden als merk; een politiekmerk dat net zo goed en betrouwbaar is als het automerk Toyota. Het creëren van een politiek merk zou de grote uitdaging voor de hedendaagse politiek moeten zijn. Een politieke partij van een goed merk kan door duidelijk standpunten in te nemen kiezers verleiden zich te verbinden aan de partij. Een belangrijke stap in de goede richting is onderscheidend te zijn van andere partijen. Durf anders te zijn en straal dit ook duidelijk uit. Verdedig eens een standpunt wat misschien niet door iedereen wordt behandeld. Zorg hierbij wel dat de standpunten aansluiten bij de behoeften van je kiezer. Een juiste balans van programma, communicatie en partijleider is hierbij van groot belang. Misschien is het voor de komende verkiezingen al te laat om het roer om te gooien, maar de politieke leiders zouden er goed aan doen eens kritisch naar het imago van hun partijen te kijken en deze uitdaging met beide handen te grijpen.
Naast een duidelijk programma blijkt ook de lijsttrekker belangrijk te zijn. En de indruk die de kiezer heeft van de partijleider blijkt ook van groot belang te zijn.
Daarnaast maken de zwevende kiezers vaak hun keuze door wat er zich op dat bepaalde moment afspeelt. Hierbij speelt de persoonlijkheid van partijleiders een belangrijke rol.
Keuze zwevende kiezers
In de eindsprint naar de parlementsverkiezingen wordt alles uit de kast gehaald om de grote groep zwevende kiezers over de streep te trekken. Gawronski (universiteit van Western Ontario ) deed een onderzoek naar zwevende kiezers in Italië. Hij komt tot de conclusie dat in 70 % van de gevallen de uiteindelijke keuze van twijfelende kiezers is te voorspellen. De meeste zwevende kiezers hebben onbewust hun keus al gemaakt. De kiem van de beslissing die ze in het stemhokje zullen nemen, is allang gelegd. Ze weten het alleen zelf nog niet. Een meerderheid van zwevende kiezers heeft onbewust zeer sterke associaties bij een bepaalde kandidaat of keuze, zegt Gawronski. Die automatische associaties vervormen de manier waarop kiezers informatie interpreteren. Iemand die Chan Santokhi bijvoorbeeld onbewust associeert met vooral positieve dingen, zal sneller geneigd zijn televisieprogramma’s te vermijden waar kritisch over hem wordt gesproken. Campagneteams zouden dus de associaties van kiezers doelbewust moeten manipuleren. Ze moeten proberen zwevende kiezers te conditioneren door hen steeds opnieuw dezelfde goed-kwaad schema’s voor te schotelen. Het creëren van een politiek merk zou de grote uitdaging voor de hedendaagse politiek moeten zijn. Gawronski zegt dat dergelijke associaties bij kiezers blijven hangen, of ze nu kloppen of niet. Maar hij zegt ook dat negatieve campagnes soms ook averechts werken. Zwevende kiezers schrik je met negatieve campagnes eerder af dan dat je ze inpalmt. Het belangrijkste gevolg van al te agressieve campagnes is een lage opkomst.
Associaties met amnestiewet hebben wel een effect, maar zwevende kiezers zullen er niet direct door naar de stembus gaan. Hetzelfde geldt voor de pogingen om de heer Santokhi te associëren met Nederland.
Gawronski heeft een onorthodox advies om zwevende kiezers te beïnvloeden: prijs je tegenstander. Het beste voorbeeld daarvan noemt hij de tumultueuze verkiezingsbijeenkomst van McCain in Minnesota, toen Republikeinen in het publiek Obama uitmaakten voor Arabier en terrorist. Toen McCain het opnam voor Obama en hem een fatsoenlijk man noemde, bleek dat een positief effect te hebben op zwevende kiezers. Het leverde McCain meer waardering op van de twijfelende kiezer dan zijn aanvallen op Obama. Hoe simpel het ook klinkt, in de Surinaamse politiek kun je dat net zo goed doen.
Mensen hebben de beste associaties bij hun eigen groep of etniciteit. Maar hoe kom je als zwevende kiezer achter je eigen onbewuste vooroordelen? Gawronski: „Stel je voor dat je niet kunt beslissen op welke partij je moet stemmen. Gooi een munt op en observeer je eigen instinctieve reactie. Neem het besluit: bij kop stem je NDP en bij munt V7. Reageer je opgelucht omdat het kop is, dan had je waarschijnlijk meer positieve dan negatieve associaties bij NDP.
Jack Mohanlal ([email protected])
