Het sinterklaasfeest begint dit jaar vroeg, althans in juridisch opzicht. De bestuursrechter in Amsterdam neemt de figuur Zwarte Piet vandaag inhoudelijk onder de loep. In een bodemprocedure buigt de bestuursrechter in Amsterdam zich vandaag over het al dan niet kwetsende karakter van de zwarte knecht.
De procedure volgt op een kort geding dat advocaat Frank King eind 2013 aanspande namens Nederlanders, die aanstoot nemen aan een traditie die ‘respectloos is naar mensen van Afrikaanse afkomst’. King vroeg om een verbod op de aanwezigheid van Zwarte Pieten bij de intocht van Sinterklaas in Amsterdam. De rechtbank wees dat verzoek op 8 november af. De bodemprocedure van vandaag betreft de vraag of de burgemeester van Amsterdam destijds terecht een vergunning heeft verleend voor een intocht, waarbij pieten in de kleur zwart aanwezig waren. Vandaag luistert de rechter naar argumenten van voor- en tegenstanders. Op basis daarvan neemt hij de figuur van Zwarte Piet inhoudelijk onder de loep. De uitspraak volgt binnen enkele weken. Dan zal blijken hoe sterk Zwarte Piet, in 1850 bedacht door de Amsterdamse onderwijzer Jan Schenkman, in 2014 juridisch in zijn schoenen staat. In zijn kinderboek Sint Nikolaas en zijn knecht introduceerde Schenkman ook de intocht en de stoomboot .
Niet lang voor een traditie
Jamaicaanse VN-consultantes, Surinaamse advocaten of EU-kopstukken, ze maken allemaal deel uit van de beweging die het heeft voorzien op Hollandse verworvenheden. Nederlanders van 2013 reageerden massaal en overspannen op uitspraken van de Jamaicaanse VN-consultante Verene Shepherd, die het Hollandse sinterklaasfeest in oktober ‘een terugkeer naar de slavernij in de 21ste eeuw’ noemde. Piets vrienden bestempelden de uitspraken van Shepherd als de druppel die de emmer deed overlopen. Een betere metafoor is dat Shepherd de lont aanstak van een dynamietblok dat al was aangelegd. Eén Jamaicaanse die niet eens namens de VN bleek te mogen spreken, bewerkstelligde dat ruim twee miljoen Nederlanders ‘hun’ Zwarte Piet in bescherming namen.
Anderhalve eeuw is niet veel voor een traditie, en deze was bovendien een toonbeeld van verandering. De sinterklaasfiguur werd in de loop van de 20ste eeuw minder autoritair, de roe raakte in onbruik en de relatie tussen Sint en Piet werd gelijkwaardiger. Zwarte Pieten transformeerden van ‘dom’ pratende hulptroepen in een soort leidinggevende managers.
De eerste protesten tegen de figuur van Zwarte Piet kwamen in de jaren zestig op gang. In 1981 organiseerden leden van de Surinaams-Nederlandse gemeenschap de actie ‘Sinterklaas vieren zonder Zwarte Piet’, gevolgd door acties als ‘Zwarte Piet = Zwart verdriet’ en ‘Zwarte Piet is racisme’. De protesten zijn al decennia tamelijk kleinschalig: de meeste Surinaamse Nederlanders beschouwen de knecht van Sinterklaas niet als kwetsend. Het valt goed te betogen dat Surinaamse Nederlanders vijftig à honderd jaar geleden reden hadden aanstoot te nemen aan de toenmalige, ondergeschikte Zwarte Piet-figuur. Ouders en grootouders van deze generaties bewaarden herinneringen aan de wereld van vóór 1863, het jaar van de afschaffing van de slavernij in Suriname.
Slachtoffers
Of de ‘geëmancipeerde’ Zwarte Piet voor hun achterachterkleinkinderen ook aanstootgevend is, valt te bezien. Niet iedereen die zich slachtoffer voelt, is ook een slachtoffer. En niet elk slachtoffer voelt zich zo. Tot voor kort leidden protesten tegen Zwarte Piet nauwelijks tot verontwaardigde reacties. Voor zover Nederlanders in 1981 reageerden op het initiatief ‘Sinterklaas vieren zonder Zwarte Piet’, was dat ontspannen. Het Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Cultureel Erfgoed is inmiddels bezig met gesprekken tussen voor- en tegenstanders van Zwarte Piet. Doel is de traditie op een voor iedereen aanvaardbare wijze door de 21ste eeuw te loodsen. Maar zolang zo veel mensen zich druk om hem maken, kun je er donder op zeggen dat hij zwart blijft, aldus de Volkskrant.
Verbod Minov in Suriname
Ook Suriname heeft zich in deze strijd gegooid en het ministerie van Onderwijs heeft het afgelopen jaar de beslissing genomen dat Sinterklaas voortaan niet meer op scholen gevierd mag worden. De dag zal op een andere wijze invulling krijgen. Sinterklaas kan nog alleen op privéfeestjes gevierd worden.
