Rafael Correa, de president van Ecuador, heeft economie gestudeerd in respectievelijk Leuven te België (Bachelor) en Chicago USA (Masters). Na zijn promotie tot doctor in de economische wetenschappen aan de universiteit van Illinois in Chicago, keerde hij terug naar zijn geboorteland. Hij accepteerde een aanstelling als hoogleraar op de universiteit in Quito. Wat velen niet weten, is dat Rafael Correa in 2005, even voor zijn aantreden als president, het ambt van minister heeft bekleed. Hij had er de portefeuilles van financiën en economie onder zijn beheer. Erg lang heeft dit niet geduurd: hem werd na welgeteld vier maanden resoluut de wacht aangezegd. Waar heeft dat aan gelegen en wat is er gebeurd?
Ecuador stond op het punt een ‘Free-Trade Deal’ met de US aan te gaan. Correa had er zo zijn bedenkingen tegen. De man was niet voor niets hoogleraar economie geweest en had dus behoorlijk wat inzicht in de lange termijn consequenties van deze deal voor de economie van zijn land. Deze twijfels bracht hij tijdens de ministerraad gefundeerd naar voren. Hij weigerde zich te onderwerpen aan de ‘adviezen’ van het IMF en opteerde voor een versterkte handel en samenwerking met de landen uit de regio. Toen de Wereldbank als vergelding een toegezegde lening aan Ecuador bevroor en hij vervolgens in een interview snoeihard naar dit archaïsch instituut uithaalde, was de maat voor de zittende president Alfredo Palacio meer dan vol. Hij werd op staande voet ontslagen en kon dus direct zijn biezen pakken.
Correa heeft zich vanaf zijn aantreden in november 2006 geprofileerd als een socialist in de klassieke betekenis van het woord. En toch gaf hij desgevraagd te kennen niet door Fidel Castro, Che Guevara en de Cubaanse revolutie te zijn geïnspireerd. Neen, stelde hij: “ik ben en blijf een overtuigd katholiek. Ik vaar op het kompas van het Christen-socialisme.” Een ware Christen, gaf hij te kennen, kan niet anders dan Gods woord gestand doen en opteren voor een onvervalste solidariteit met de armen en minder draagkrachtigen. De vlijmscherpe maatschappelijke verhoudingen in het land, waarbij een kleine elite (van voornamelijk Spaans-Europese afkomst) alle economische en politieke macht in handen had, lieten hem wat dat betreft, zo gaf hij te kennen, geen andere keus.
In zijn inaugurele rede bij de aanvaarding van het ambt van president van de republiek gaf Correa onomwonden te kennen een sociale revolutie ‘ten faveure van de verworpenen der aarde’ te zullen opstarten. Achteraf bezien, bleek hij geen woord teveel te hebben gezegd. Hij zorgde voor de benodigde constitutionele hervormingen, waardoor deze maatschappelijke omvorming ook daadwerkelijk kon worden opgestart. In 2008 werd er zelfs een geheel nieuwe grondwet in de Nationale Assemblee aangenomen. In het bijbehorende referendum wist hij de goedkeuring van 64 procent van de bevolking te verwerven. Een confrontatie met rechts-conservatief, neoliberaal Ecuador lag van toen af voorgeprogrammeerd. De verkiezingen in 2009 en 2013 wist hij overigens eveneens moeiteloos naar zijn hand te zetten.
In december 2008 verklaarde Correa de staatsschuld tegenover het buitenland van omgerekend drie miljard Amerikaanse dollar onrechtmatig en onwettig, “aangezien deze was ontstaan ten tijde van corrupte despotische regimes, die zonder enige democratische legitimatie en met medeweten en goedkeuring van de US aan de macht waren gekomen en vervolgens in het zadel werden gehouden”. Hij slaagde er uiteindelijk, na langdurige en moeizame onderhandelingen, wonderwel in om een verlaging van 60 procent op de totale schuld te bewerkstelligen. Voorwaar geen sinecure, als je het mij vraagt. Ga daar maar eens aan staan!
Extern zorgde zijn presidentschap voor een versterking van het linksere segment in Latijns-Amerika met Hugo Chavez en Evo Moralis van Bolivia als meest actieve wapenbroeders. Dit segment stond, tenminste in de optiek van het Westen, lijnrecht tegenover de gematigden in de regio, die in de presidenten Lula Da Silva van Brazilië en Nestor Kirchner van Argentinië hun voornaamste pleitbezorger zouden hebben. Dat de soep weer eens niet zo heet ‘gegeten’ wordt, als ze wordt opgediend, bleek eens te meer. Tot een daadwerkelijke intellectuele krachtmeting tussen deze beide stromingen is het nooit echt gekomen. Daar waren en zijn de gemeenschappelijk belangen binnen de regio alsmede de gemeenschappelijke uitdagingen buiten de regio (lees: de USA) steeds veel te pregnant aanwezig geweest. Het ‘ons verbindt duizend maal meer dan ons ooit zal kunnen scheiden’, heeft voor beide stromingen steeds als leidend beginsel gefungeerd.
In 2010 is er vanuit rechts-conservatieve hoek een serieuze poging tot een staatsgreep tegen Correa ondernomen. Een stakingsconflict met de politie ontaardde en leidde tot de inzet van traangas tegen zijn persoon. Hij heeft er toen langer dan twaalf uur in een hospitaal opgesloten gezeten. Nadat de chef-staf van het leger geweigerd had om zich achter de politiek gemotiveerde actie van de politie te stellen was het snel met deze couppoging gedaan. Onderzoek heeft later uitgewezen, dat er vanuit de Amerikaanse ambassade stevig en niet aflatend bij de strijdkrachten is gelobbyd om zich aan de zijde van de politie te stellen en de president af te zetten.
Ecuador
Ecuador is een ‘multiculti’ samenleving die uit drie etnische entiteiten is samengesteld: Inheemsen, Afro-Ecuadorianen en Ecuadorianen van voornamelijk Spaans-Europese afkomst. De hoofdstad Quito was eens een integraal deel van het toenmalige door de Spanjaarden willens en wetens vernietigde Inca Rijk. De antieke Spaanse architectuur is er rijkelijk aanwezigheid.
Ecuador behoorde voorheen tot de traditioneel agrarische landen: met bananen, koffie, garnalen en cacao werd dit land tot en met de eerste helft van de jaren zestig geïdentificeerd. Dit alles veranderde spoorslag in de tweede helft van de jaren zestig met en door de vondst van olie. De sociaal-maatschappelijke gevolgen van de vondst waren in alle opzichten gigantisch. Er werd enerzijds natuurlijk meer werkgelegenheid gecreëerd, maar de historisch gegroeide cohesie binnen met name de Inheemse samenleving werd tegelijkertijd ook behoorlijk aangetast, zo niet fundamenteel ondermijnd. Er kwam namelijk een enorme landverhuizing op gang van voornamelijk arme werkloze Inheemsen van het binnenland naar de olievelden.
De ontginning van de olievelden zorgde voor een enorme economische groei. Bij de Inheemsen en Afro-Ecuadorianen leidde dit echter niet tot een significante verbetering van de kwaliteit van het leven: gezondheidszorg, onderwijs en huisvesting bleven op een bedroevend laag niveau. De oliewinsten kwamen voor meer dan 90 procent terecht bij de Spaans-Europese elite en mulatto’s. Tegen het eind van de 20ste eeuw belandde Ecuador in een recessie door o.a. zwaar gedropte internationale olieprijzen en de storm El Nino. De enorme inflatie (de hoogste in Zuid Amerika) die volgde noopte de regering om de nationale munteenheid te vervangen door de Amerikaanse Dollar. Deze ingreep zorgde, voorspelbaar, voor enorme maatschappelijke onrust bij de armen, die zoals gebruikelijk de eerste en grootste slachtoffers van de ‘austerity measures’ werden.
Politieke en maatschappelijke omwenteling
In 2006 was de atmosfeer in Ecuador meer dan rijp voor een drastische politiek-maatschappelijke koersverlegging. Correa slaagde erin om de juiste toonzetting te vinden en de armen de overtuiging te geven dat hij en niemand anders hun man was. Hij gaf hen de verzekering dat hij niet zou rusten alvorens de macht van ‘ de oligarchie’, gebroken zou zijn.
Correa heeft zich in de loop der jaren ontpopt als een man van alles behalve ‘empty promises’ en lege woorden. Hij stortte zich vanaf de eerste dag als een bezetene op de bouw van scholen en ziekenhuizen. Hij investeerde rigoureus in sociale programma’s ter verhoging van de kwaliteit van het leven van de voorheen kanslozen. Hij verlaagde de individuele bijdrage in de kosten voor onderwijs en gezondheidszorg. Voor de minst draagkrachtigen werden deze zelfs tot het nultarief gereduceerd. De infrastructuur van het land, zowel in de steden als op het (Inheemse) platteland werd eveneens krachtig ter hand genomen. De president zorgde ervoor dat de anderhalf miljoen minst draagkrachtigen een maandelijkse tegemoetkoming van US 50 Dollar krijgen. Het aantal armen daalde in vijf jaar met zeggen en schrijven tien procentpunten en wel van 37 procent in 2007 tot 27 procent in 2012. Voorwaar geen geringe prestatie, voor een land met een traditioneel ultralange geschiedenis van stelselmatige veronachtzaming, verwaarlozing en minachting van de financieel minder draagkrachtigen.
Kritiek
Volgens (conservatieve) critici is Correa er inderdaad in geslaagd om Ecuador tot een politiek stabiele democratie om te vormen. Zij zijn echter de mening toegedaan dat het land daar een verhoudingsgewijs veel te hoge prijs voor heeft moeten betalen. Zij wijzen daarbij op het gegeven dat de president zich, in strijd met de grondwet, buitengewone bevoegdheden heeft toegeëigend, waaronder het recht om de verscheidene rechtsinstanties met ‘geloofsgenoten’ te bemensen en het bemoeilijken van het maatschappelijk functioneren van de neoliberale media in het land.
Feit is dat de populariteit van Rafael Correa sinds zijn aantreden in 2006 bij de overgrote meerderheid van het electoraat van Ecuador ‘sky high’ is gebleven. Zijn mandaat eindigt in 2017 en de grondwet staat hem geen verdere continuering van het presidentschap toe. Er zal dus naar een opvolger uitgekeken moeten worden. Een opvolger, die in staat zal dienen te zijn om de vele ‘challenges’ die het land te wachten staan, aan te kunnen. Confrontaties met de Verenigde Staten staan hierbij als het ware voorgeprogrammeerd. Of dit zijn opvolger, zonder het charisma en de populariteit van een Rafael Correa, zal gaan lukken, zal de factor tijd uitwijzen. Eén ding kunnen wij de opvolger van deze president nu reeds met zekerheid meegeven: ‘regardless of who he or she may be, it’s not gonna be easy, it’s not gonna be easy!’.
Guno Rijssel
