Naar aanleiding van het voornemen van de minister van Justitie en Politie om het aantal notarissen uit te breiden naar 30 en rondom dit onderwerp gevoerde discussie, waarbij enerzijds door huidige notarissen voor een gesloten systeem wordt gepleit, terwijl anderzijds een open systeem wordt gepropageerd, tracht ik middels dit artikel een positieve bijdrage te leveren.
In art. 3 Wet Notarisambt is bepaald dat het aantal notarissen ten hoogste 20 bedraagt en bij staatsbesluit wordt vastgesteld. Dit houdt in dat benoembare kandidaat-notarissen niet tot notaris benoemd kunnen worden, zo lang er geen plek vrij komt voor benoeming. Normaliter komt een dergelijke plek pas vrij als een notaris met pensioen gaat bij het bereiken van de leeftijd van 65 jaren of indien een notaris komt te overlijden (de een zijn dood is de ander zijn brood). Bovendien is de positie van de kandidaat-notaris die benoembaar is in feite niet veel meer dan die van een notarisklerk. Hij mag geen aktes passeren, geen legalisaties uitvoeren en heeft ook geen andere bevoegdheden. Het enige wat hij wel mag doen, is waarnemen tijdens de afwezigheid van zijn patroon of waarnemen indien een andere notaris een beroep op hem doet.
De huidige situatie: een gesloten systeem met 20 notarissen
In het huidige systeem mogen er maximaal 20 notarissen worden benoemd. In Suriname hanteert men het ‘first come first serve’ principe, waarbij wordt uitgegaan van de anciënniteitlijst, die wordt bijgehouden door de Vereniging van Notarissen en Kandidaat-Notarissen. De kandidaat-notaris die bovenaan op de lijst staat, komt als eerste in aanmerking voor benoeming tot notaris. Sinds 2004 hebben zich 24 kandidaat-notarissen aangemeld, waarvan tot nu toe slechts 6 kandidaten tot notaris zijn benoemd. Hoe later een kandidaat-notaris zich aanmeldt, des te langer wordt zijn/haar wachttijd. Op deze manier komt de kandidaat-notaris die op nummer 24 van de lijst staat, pas over 26 jaren in aanmerking voor benoeming tot notaris. Dit is het grote nadeel van het gesloten systeem: het leidt tot steeds langere wachttijden.
Is een gesloten systeem anno 2013 gerechtvaardigd?
De notaris is aan de ene kant een openbare ambtenaar die als zodanig door de Staat wordt benoemd. Daartegenover is hij ook een vrije beroepsbeoefenaar, die zijn inkomsten uit de opbrengst van zijn dienstverlening vergaart en met deze inkomsten de samenhangende kosten bestrijdt. De achtergrond van de numerus clausus is het waarborgen dat elke notaris gegarandeerd is van een behoorlijk inkomen. Mr. C.R. Jadnanansing geeft in zijn boek “De Notariswet” aan dat de wetgever hiermee de kans op ‘chicaneuze’ handelingen voortspruitende uit broodnijd onder de vakbroeders heeft willen voorkomen. Of dit doel hout snijdt, zal degene die inzicht heeft in de notariële praktijk, kunnen beoordelen aan de hand van gedragingen van collega-notarissen tegenover hun collega’s, als men onder andere de recente artikelen in de media mag geloven. Bovendien betekent elke uittreding van een huidige notaris (om welke reden dan ook), een voordeligere positie voor de wachtende kandidaat-notarissen. Net zoals ik hierboven al aangaf, de een zijn dood is de ander zijn brood.
Een argument tegen het openstellen van het notariaat, opgenomen door Mr. C.R. Jadnanansing in zijn onlangs gepubliceerde artikel via Starnieuws, is dat het inkomen van de notarissen flink achteruit zal gaan. Doelend op het open systeem, stelt hij dat het gemiddelde inkomen van een Nederlandse notaris nauwelijks hoger ligt dan het modale inkomen van een Nederlandse werknemer. Hiermee wil hij kennelijk aangeven dat een open systeem in Suriname ook zal leiden tot flinke economische achteruitgang voor Surinaamse notarissen. Echter moet men daartegenover stellen dat de kandidaat-notaris die jaren op zijn benoeming moet wachten, het al die jaren met een loon zou moeten doen die volgens sommige kandidaat-notarissen nog lager ligt dan die van een patatverkoper, terwijl ook hij zijn gezin moet onderhouden. De notaris en de benoembare kandidaat-notaris zijn beiden even gekwalificeerd. Dankzij het gesloten systeem moet de kandidaat-notaris het met een karig loon doen, enkel en alleen ter voorkoming van de achteruitgang van het inkomen van de notaris.
Het gesloten systeem beschermt enerzijds de huidige notarissen en laat de benoembare kandidaat-notarissen anderzijds aan hun lot over: onacceptabel lange wachttijden en uitzichtloze carrièremogelijkheden. Deze situatie werkt demotiverend en frustrerend op de kandidaat-notarissen; velen van hen zijn daardoor niet gemotiveerd hun stageperiode af te maken. Hierbij dient opgemerkt te worden dat de meeste nieuwe kandidaten, die nog lang niet voor benoeming in aanmerking komen, hopen op een uitbreiding van het aantal notarissen.
Uitbreiding naar 30 notarissen
Momenteel wordt er een wetsvoorstel voorbereid voor een uitbreiding van het aantal notarissen van 20 naar 30. Hierbij zij aangetekend dat reeds in 1995 (bij een bevolkingsaantal van ± 411.000 inwoners) een daartoe ingestelde commissie had bepaald, dat het aantal notarissen moest worden gesteld op 25 tot 30. Desondanks is door de Vereniging van Notarissen en Kandidaat-Notarissen destijds voorgesteld om het aantal notarissen uit te breiden naar slechts 17. Nu, 18 jaar later (bij een bevolkingsaantal van ± 560.000 inwoners), wordt met instemming van de Vereniging van Notarissen en Kandidaat-Notarissen het aantal slechts uitgebreid naar 30, terwijl men op basis van de voormelde getallen duidelijk tot de conclusie komt, dat het voorgestelde aantal reeds lang is achterhaald. Men ontkomt niet aan de indruk dat de Vereniging van Notarissen en Kandidaat-Notarissen slechts de belangen van de huidige notarissen beschermt ten nadele van de huidige en toekomstige kandidaat-notarissen, die jarenlang moeten wachten op hun benoeming.
Zelfs bij een uitbreiding naar 30 notarissen, zullen er nog steeds kandidaten zijn, die na hun stageperiode van 4 jaren ook nog 12 jaren moeten wachten voordat zij benoemd kunnen worden. Bovendien zullen nieuwe kandidaten nog langere wachttijden hebben. Het is absurd dat er een wetswijziging wordt voorgesteld, waarvan reeds bij de behandeling vaststaat dat dit voorstel niet tot een adequate oplossing zal leiden. Gelet op de groei van het aantal kandidaten over de laatste 10 jaren, zullen we al na 5 jaren kandidaten hebben met een wachttijd van meer dan 20 jaren. Uitbreiding naar 30 notarissen biedt dus geen soelaas. Het lijkt me als wetgever onverstandig om zo een wet aan te nemen, waarvan bij de behandeling reeds vaststaat dat het geen oplossing zal aandragen.
Open systeem
Ongeveer 20 jaar geleden, toen in Nederland de discussie werd gevoerd over de invoering van een open systeem, werden soortgelijke argumenten aangevoerd als nu in Suriname. Men vreest namelijk voor een economische achteruitgang en moordende concurrentie met als gevolg faillissement.
Nu, 14 jaar na de invoering van dit open systeem, blijkt dat in Nederland gemiddeld 1 notaris beschikbaar is op 12.000 inwoners. Dit betekent dat een notaris gemiddeld meer dan 12.000 potentiële cliënten heeft, hetgeen vergelijkbaar is met andere landen in een Europa en het Caribisch gebied. Kennelijk ontstaat er door marktwerking toch een evenwicht tussen vraag en aanbod. Het is wel mogelijk dat de heersende economische crisis in Europa negatieve invloed heeft op het aantal mensen dat gebruik maakt van de diensten van de notaris. Het ligt voor de hand dat de crisis op de vastgoedmarkt momenteel ervoor zorgt dat notarissen in Nederland minder verdienen. Desondanks kunnen zij kennelijk hun praktijk redelijk voortzetten. Het is duidelijk dat niet het open systeem, maar een andere factor, namelijk de economische crisis, hierbij een rol speelt, hetgeen ook bij allerlei andere beroepsgroepen te merken is.
Ook in Suriname zou een open systeem leiden tot een gezonde marktwerking, waarbij op den duur een stabiliteit zal ontstaan in de verhouding tussen notaris en aantal cliënten. Bij verstoring van deze verhouding zal het voor de notaris niet meer aantrekkelijk zijn om als zelfstandige notaris te gaan functioneren, waarbij hij óf zal afzwaaien óf zal samenwerken met andere notarissen om de kosten met elkaar te dragen en zodoende meer winst te maken. Vrees voor illegale praktijken van notarissen als gevolg van oneerlijke concurrentie alsmede vrees voor chicaneuze praktijken zal uit den boze zijn, indien de Wet Notarisambt en het Wetboek van Strafrecht door de wethandhavers op de juiste wijze worden toegepast. Ook nu kunnen cliënten, die geen vrede met de handelingen van de notarissen hebben, terecht bij de president van het Hof van Jusitie en/of bij de Procureur-Generaal.
Een gesloten systeem past niet meer in deze tijd en er dient te worden gewerkt aan een open systeem met vrije vestiging. Bescherming van de huidige notarissen weegt niet op tegen de jarenlange wachttijden waarin kandidaat-notarissen voor een slecht betaalde loon moeten werken. De huidige notarissen zullen wel voldoende tijd moeten krijgen om zich voor te bereiden op een open systeem, hetgeen met zich meebrengt dat er geleidelijk aan een open systeem moet worden gewerkt. Hiervoor verwijs ik naar mijn uitgebreide artikel, te vinden op sbishoen.wordpress.com.
mr. drs. S. Bishoen
