Vandaag is het precies 30 jaar geleden dat 15 prominente Surinamers werden bijeengebracht op een historische plaats en uiteindelijk neergeschoten. Wie heeft geschoten en wie direct of indirect opdracht heeft gegeven, is niet bekend. Dat kan iemand alleen met stelligheid zeggen wanneer er een strafrechtelijke vonnis bestaat. Op initiatief van het parlement is in 2012 de amnestiewet aangepast, zodanig dat de daders van de 8 decembermoorden vrijuit moeten gaan. Hun levensdelicten is hun kwijtgescholden, ze hoeven daarvoor geen gevangenisstraf uit te zitten. Dit betekent dat een voortzetting van het 8 Decemberstrafproces, berechting en veroordeling ‘alleen’ van invloed zijn op het ‘onbesproken gedrag’; het zou niet ertoe leiden dat personen achter slot en grendel worden geplaatst. De kinderen die rond de 8 decembermoorden zijn geboren, zijn nu tegen de 30. Traumatische angstwekkende beelden zullen ze zich niet herinneren. Suriname is een kleinschalige samenleving. De samenleving is heel gemakkelijk in kampen op te delen. Vandaar dat het 8 Decemberstrafproces een zeer moedige stap was door de toenmalige justitiële en rechterlijke autoriteiten. Maar een rechter is ook maar een mens van vlees en bloed. Dat was het verhaal aan de ene kant van de initiatiefnemers van de aanpassing van de amnestiewet. Van hetzelfde gaan mensen uit die aangeven dat de rechterlijke macht bang of hopeloos is geworden en het 8 Decemberstrafproces heeft opgehangen aan een Constitutioneel Hof dat op middenlang termijn niet ingesteld zal worden. Er moet openlijk over 8 december worden gesproken door Surinamers die in Suriname wonen en werken, zonder inmenging van Nederlanders. Wat willen wij met 8 december? Puur juridisch genomen geldt in Suriname het principe van ‘rule of law’ oftewel rechtstatelijkheid: de wet geldt voor een ieder, niemand staat boven de wet. Overtreders van de strafwet moeten worden berecht. Bij een verjaring gaan we ervan uit dat de persoon genoeg mentale kwellingen heeft doorstaan. Zolang niet verjaard, moeten personen die levensdelicten hebben gepleegd, worden berecht via een eerlijk proces. Met name VHP- parlementariërs zouden er een gewoonte van hebben gemaakt tijdens Venetiaan 3 om het 8 Decemberstrafproces in een politieke sfeer te trekken en een bepaalde heldenrol toe te bedelen aan hun Juspol-minister. Het rechtsproces zou daarom politiek gemotiveerd zijn. De amnestiewet die door Venetiaan zou zijn geïnitieerd na de binnenlandse oorlog, was om een situatie van burgeroorlog te voorkomen dan wel tot een einde te brengen. Voorstanders van de laatste amnestiewet geven aan dat er ook onrust was rond het 8 Decemberstrafproces. Zou er een burgeroorlog in Suriname uitbreken althans een gewapende toestand als de amnestiewet niet zou zijn aangepast? Van welke hoek zou de gewapende toestand worden gecreëerd? De laatste wijziging van de amnestiewet was het gebruik maken van de politieke power in DNA om ervoor te zorgen dat de partijleider niet wordt gevonnist. De hele ontwikkeling van het land zou in gevaar komen werd door de tegenstanders gezegd.
De amnestiewet die recentelijk is aangepast, is niet bevorderlijk voor de ‘rule of law’ in Suriname. De amnestiewet heeft veel opzien gebaard in ook de international media. Zo werd zelfs door Al-Jazeera bericht dat een amnestiewet was aangenomen die aan de vervolging van de president van het land een andere wending had gegeven. Recentelijk heeft de international gerespecteerde watchdog Amnesty International benadrukt dat de daders van 8 december vervolgd moeten worden. De beslissing van de rechter om eerst duidelijkheid te verkrijgen van de pg over de grondwettelijkheid van de amnestiewet heeft zelf veel onduidelijkheid gebracht.
De voorstanders van de amnestiewetsaanpassing gaan uit van een verzoeningscommissie. Maar een verzoening komt niet van 1 kant, het is een joint effort vanuit de kant van de daders, de regering en de nabestaanden. Het moet door alle partijen worden gewild. Tijdens een verzoeningsproces krijgen de daders de ruimte om detaillistisch te vertellen hoe en wanneer ze hun daad hebben gepleegd en tegen wie. Die verklaringen legen ze af tegenover nabestaanden. Wanneer ze hun hart hebben gelucht is een hele zware last van hun schouder. De familieleden vergeven dan de moordenaars van hun familieleden. Men probeert zonder wroeging dan verder te gaan. Nu bestaat echt te indruk dat niet alle partijen in Suriname een verzoeningscommissie willen. De verzoeningscommissie is niet op oprechtheid gebaseerd. Ook de in Geneve (Zwitserland) gevestigde International Commission of Jurists (ICJ) heeft een observatiemissie uitgevoerd in Suriname in mei 2012, na de aanname van de amnestiewet. De ICJ erkende dat de Surinaamse regering volledige medewerking heeft verleend aan de onafhankelijke waarnemingsmissie. De ICJ ziet dit als een zeer positief teken van transparantie en vertrouwen in de rechtsstaat. De ICJ vraagt de Surinaamse regering haar constitutionele en internationale verplichtingen serieus te nemen en de Amnestiewet slechts toe te passen in overeenstemming met deze verplichtingen. De ICJ heeft veel respect voor de Surinaamse rechtspraak en is nog steeds van oordeel dat er in Suriname ruimte is voor een eerlijk proces. Mede door de nu ontstane vertraging staat deze ruimte in dit proces wel onder druk. Een vraag die wel eens werd gevraagd, is hoe Suriname eruit zou zien als de 15 heren nog langer hadden geleefd. Om maar over één persoon te praten: ons voetbal had internationaal wellicht meer gewicht in de schaal gelegd als Andre Kamperveen door had kunnen gaan met zijn internationale bemoeienis.
Duidelijk is wel dat de amnestiewet niet heeft bijgedragen aan een afronding van het 8 decemberstrafproces. Het heeft ons stappen achteruit gezet. Het heeft bevestigd een zekere angst om politieke vrienden veroordeeld te krijgen. Het 8 decemberstrafproces en 8 december zijn onderdeel geweest van vaste politiek ritueel rond verkiezingen. Intussen wordt 8 december 1982 elk jaar herdacht. Nabestaanden willen gerechtigheid middels een rechtszaak dat nu gestremd lijkt. Even leek het erop dat toen de hoofdverdachte in het proces president werd, het tot een eerste gesprek zou komen tussen hem en de nabestaanden. Dat gesprek zou veel stoom wegnemen. Op het laatste moment werd een meeting uitvergroot naar een openbare toespraak van de president, die ook werd afgeblazen door kritiek vanuit de politiek. Puur juridisch is vervolging de enige optie. Maar er is na 30 jaar een andere generatie volwassen geworden. En gesprek tussen de nabestaanden en de hoofdverdachte is alsnog het voeren waard.
