De psycholoog Glenn Leckie heeft een interessant artikel geschreven met de titel “Normverval is besmettelijkâ€. Leckie stelt dat normverval en slecht gedrag niet slechts persoonlijke problemen zijn, maar ook groepsproblemen. Slecht gedrag wordt overgenomen. Dit gebeurt onder meer via het proces van “operante conditioneringâ€: als je lid bent van een groep, dan beloont de groep je voor gedrag dat past in het patroon van de groep.  Dominante, gezaghebbende personen geven de toon aan. Veel mensen schakelen hun eigen beoordelingsvermogen uit en volgen leiders. Als de leiders verkeerde dingen zeggen en doen, dan wordt de aanhang daarmee besmet.
Hoe is normverval in de samenleving tegen te gaan ? Glenn Leckie zegt: door op te treden; door in te grijpen. In de eerste plaats op het niveau van de foute leiders: want daar ligt de centrale bron van de besmetting. En verder: we moeten de weerstand van de mensen tegen besmetting verhogen. Over de psychologische reparatie van disfunctionele leiders zegt Leckie verder weinig in het artikel.  Hij heeft het meer over de verhoging van de weerstand tegen besmetting.
Volgens Leckie is verhoging van weerstand vooral een psychologische zaak. Een mens moet zichzelf leren kennen en zichzelf leren beheersen, zodat hij geen slaafse volgeling wordt van leiders, vooral niet van immorele leiders. De Boeddhistische psychologie biedt daarvoor bruikbare benaderingen.
Leckie vraagt zich af of het invoeren van ethiek als vak in het onderwijspakket zou kunnen helpen. Ethisch besef kan niet met een paplepel worden ingegoten. Het is iets dat van binnenuit moet groeien, en iets dat door de samenleving bekrachtigd moet worden. Aldus Leckie.
Tenslotte zegt Leckie terloops nog iets belangrijks: goede ethische normen en gedragingen kunnen ook besmettelijk zijn. Deze gedachte werkt hij in zijn kort artikel niet verder uit, vandaar dat ik zijn draad daar oppak en verder haak.
Voor ik verder ga, even dit terzijde: ik ben een voorstander van ethiek in het onderwijs. Het vak Ethiek kan op zichzelf geen ethische mensen maken, maar het kan als voer dienen voor de natuurlijke ethische groei die elk mens in zijn levensloop kan doormaken. Het vak ethiek maakt geen autonome, verantwoordelijke mensen. Wat met dit vak wel bereikt kan worden, is dat jongeren die bezig zijn zich in die richting te ontwikkelen, voorzien worden van de vocabulaire en de inzichten om ethische problemen te kunnen herkennen en te formuleren.
Politieke ziekten vragen om politieke medicijnen.
In de beschouwing van Leckie ligt de focus op de groepsdruk en het weerstand kunnen bieden tegen groepsdruk. Buiten beschouwing blijft de bredere maatschappelijke context. Want er is meer aan de hand: er is een strijd gaande om de rijkdommen van Suriname en daarover heen een strijd om de ziel van Suriname.  Er is niet slechts sprake van normverval: er is sprake van een systematische aanval op het gedachtegoed en de cultuur waarmee Suriname opgebouwd is. Er is een propagandaoorlog gaande, waarbij er een alternatieve cultuur wordt gepromoot: de cultuur van de nieuwe rijken en de verwilderde ondernemers van de jaren tachtig, de materialistische cultuur van de armoede.
Het normverval in Suriname heeft een politieke ideologie, het populisme. In Suriname komt het populisme in twee gedaanten: het populistisch nationalisme van Bouterse en het etnisch populisme van Somo en Brunswijk. Het grondbeginsel van al deze populistische stromingen is het opportuniteitsbeginsel. Alles wat ze goed uitkomt, is goed. Ze kunnen niet begrijpen dat dingen heilig kunnen zijn voor mensen, zoals de rechtsstaat, een historische erfenis waarvoor vele generaties gestreden hebben. Ze verstaan alleen de taal van de macht, het geld en de wapens.
Voor de actuele strijd tegen de populistische dictatuur kunnen we niet wachten, totdat er voldoende mensen geleerd hebben zichzelf te kennen of dat er een vakkenpakket betreffende de ethiek is ingevoerd. We moeten onze stem verheffen, voorbeelden stellen, hier en nu. Politieke ziekten vragen om politieke medicijnen.
Kies positie en stel een daad. Stel een daad. Ga naar de protestmanifestatie tegen de vertrapping van de rechtsstaat. U geeft daarbij niet alleen maar het goede voorbeeld. U doet daarbij werkelijk iets om de verdere morele aftakeling te stoppen. En u helpt beschermen allen die opkomen, doordat u de menigte groter helpt maken. Er is een tijd om te zaaien en er is een tijd om te maaien, een tijd om geboren te worden en een tijd om te sterven, en nu is het tijd om op te staan en te lopen voor het land. Loop ! Als dit land, zoals we dat geërfd hebben van onze voorouders, u heilig is. Als u niet hebt meegelopen met de manifestatie hebt u een reële kans voorbij laten gaan om de democratie weer op het goede spoor te doen belanden. Vecht om je recht.
Wim Bakker
Lid Adviesraad NPS
